Laboratoriya ishi №1-2 xom-ashyolarning granulometrik tarkibini aniqlash. Xo‘l va quruq usuldagi elaklar taxlili

Qumning yiriklik modulini aniqlash 
Ishning maqsadi: talabalarda mavzu bo‘yicha bilimlarini chuqurlashtirish;
mustaxkamlash; bilimlarini amalda qo‘llashga o‘rgatish. Yiriklik moduli jami 
qoldiqlar yig‘indisini 100 ga bo‘lib aniqlanadi. Beton uchun belgilangan qum sifati 
donadorligi bilangina emas, balki uning tarkibida zararli aralashmalar (gil va chang 
zarrachalar, organik aralashmalar, sulfatli va sulfat kislotali birikmalar) bo‘lishi 
bilan ham aniqlanadi. Aralashmalar miqdori standartda belgilanganidan yuqori 
bo‘lmasligi keak. 
Qum, bu mayda to‘ldiruvchi bo‘lib, uning tabiiy (boyitilgan va 
fraksiyalangan) va maydalangan (boyitilgan, fraksiyalangan, shu bilan birga tog‘ 
jinslarini shag‘alga aylantirishdagi maydalash chiqindilari) turlari mavjud. 

---

Betonda qumni optimal miqdorda ishlatganda sement sarfini kamaytirishga 
va mustahkamlikni oshirishga erishiladi. Oddiy og‘ir beton uchun uyilma zichligi 
1400kg/m3 dan yuqori va dona zichligi 2.0 g/sm3 dan yuqori qumlar ishlatiladi. 
Sifatli beton va qorishma tayyorlashda to‘ldirgichlarning mayda-yirikligi katta 
ahamiyatga ega. Har xil yiriklikdagi qum (0,5 mm dan 5 mm gacha) kam 
bo‘shliqqa ega bo‘ladi. Bu holda beton yoki qorishma uchun sement sarfi 
kamayadi. Agar qum juda mayda bo‘lsa, uning bo‘shlig‘I ko‘p bo‘ladi, demak 
sement ko‘p sarflanadi, beton zichligi esa kamayadi va h. k. 
 
Asbob uskunalar: quritish javoni;tarozi va tarozi toshlari;namuna (qum, 
shag‘al);elaklar to‘plami;10 va 5 mm li g‘alvir;elaklar to‘plami 3; 5; 10; 15; 20; 25; 
40; 70 mm li;cho‘tka; qog‘oz;tortish uchun idish. 
Ishning tartibi: To‘kilgan qumdan 1500-2000 g og‘irlikda namuna olinadi 
va quritish shkafida 105-110 C da turg‘un vazingacha quritiladi, keyin 10 mm li, 
so‘ng 5 mm li g‘alvirlardan qum o‘tkaziladi. Diametri 5 mm li g‘alvirdan o‘tgan 
qumning mayda-yirikligi standart elaklarda elash usuli bilan laboratoriyada 
aniqlanadi. Buning uchun 1000 g qum tortib olinadi va tartib bilan ustma-ust 
qo‘yilgan elaklardan o‘tkaziladi (5; 2,5; 1,25; 0,63; 0,315; va 0,14 mm). Har qaysi 
elakda qolgan qoldiq tarozida tortiladi va qumni sinash uchun olingan og‘irlikka 
nisbatan foiz hisobida alohida-alohida aniqlanadi. Ko‘zining iametric 5 mm li 
elakda qolgan qoldiq qumning 10% idan oshmasligi yoki elakdan butunlay o‘tishi 
kerak. Qumning mayda-yirikligini aniqlash uchun har qaysi elakda qolgan qoldiqni 
quyidagicha hisoblab topiladi: 
a
2,5
=
 
bu yerda: m1- shu elakda qolgan qoldiqning og‘irligi; g. 
m – sinaliyotgan qumning og‘irligi, g.

Elakda qolgan jami qoldiqni hisoblashda quyidagi formulalardan 
foydalaniladi:
A
2,5
=
A
1,25
=
+
A
0,63
=
+
+
A
0,315
=
+
+
+
A
0,14
=
+
+
+
+
100
1

m
m
5
,
2

5
,
2

25
,
1

5
,
2

25
,
1

63
,
0

5
,
2

25
,
1

63
,
0

315
,
0

5
,
2

25
,
1

63
,
0

315
,
0

14
,
0


---

Qumning mayda-yirikligini shartli son bilan ifodalash uchun yiriklik moduli 
(M) degan maxsus ko‘rsatkich kiritilgan. Yiriklik moduli jami qoldiqlar 
yig‘indisini 100 ga bo‘lib aniqlanadi, ya’ni:
M
y
=
4-rasm. Yirik va mayda to’ldiruvchilarning donadorlik tarkibini aniqlash uchun 
elaklar to’plami. 
Olingan natijalar quyidagi 3-jadvalga yozib boriladi.
3-jadval 
Elaklar 
ko‘zining 
iametric
, mm 
Har qaysi 
elakdagi qoldiq 
og‘irligi, mm 
Har qaysi elakdagi 
qoldiq,
% 
Har qaysi 
elakdagi jami 
qoldiq,
% 
Yiriklik 
moduli, 
 M
y