Laboratoriya ishi-1 Mavzu: Mantiqiy elementlarni tadqiq qilish

Mos tushish sxemasi (“VA” elementi). Mantiqiy ko’paytirishni amalga oshiradigan sxema tuzish masalasi qo’yilgan bo’lsin. Bunday sxema ikki A va B kirishga va bitta “A^B” chiqishga ega bo’ladi.
Kiruvchi va chiquvchi signallar elektr impulslardan iborat bo’lishi kerak. Bunday impuls bo’lishiga 1, bo’lmasligiga 0 raqami mos kelsin. Faraz qilaylik, tok manbayi, lampochka va ikkita ulagichli elektr sxema yig’ilgan bo’lsin. Lampochka yonishini 1 va o’chgan holatini 0 deb qabul qilamiz. Bunday sxema mos tushish sxemasi deyiladi.

1- rasm.


Yig’uvchi sxema (“YOKI” elementi). Bu sxema kirish signaliga nisbatan kamroq “talab qo’yadi”. Kirishlardan kamida birida 1 qiymat bo’lgan holda chiqishda ham 1 hosil bo’laveradi.

2-rasm.
“Yoki” mantiqiy amaliga bo’ysinuvchi elektr sxema tok manbayi, lampochka va parallel ulangan ikkita ulagichdan iborat bo’lishi mumkin. Haqiqatdan ham, ulagichlardan birini, masalan X₂ ni ulashimiz bilan chiroq yonadi. Mos tushish sxemasidan farqli o’laroq, bu yerdan kirishlardan ixtiyoriy biriga signal tushishi bilanoq chiqishga o’tadi. Shuning uchun mantiqiy qo’shish amalini bajaruvchi sxemalar yig’uvchi sxema nomini olgan. Bu sxemalar yordamida turli tuman tarmoqlar tutashmaydigan qilib kuchlanish uzatish mumkin.
Inventor sxemasi (“EMAS” elementi). Invetor sxemasini teskari zanjir deb atasa ham bo’ladi. Unda bitta kirish va bitta chiqish mavjud.

3-rasm.
“EMAS” mantiqiy amaliga mos keladigan elektr sxema tok manbayi, chiroq va tugmadan iborat. Tok impulsi kirishda signal bo’lmagan holda paydo bo’ladi. Haqiqatdan ham, tugma bosilsa, tutashtirgich tutashgan joydan uzilsa, ya’ni elektr zanjir ajraladi va chiroq o’chadi. Tugma qo’yib yuborilgan paytda, ya’ni kirishda signal yo’q bo’lgan holda chiroq yonib turadi. Demak, chiroq yonishi tugmaning holatiga nisbatan teskari ekan.
Nazorat savollari:

1. 
   Mantiqiy elementlarning strukturaviy sxemasini quring?
   
2. 
   Mantiqiy elementlarning haqiqiylik jadvali asosida elektr prinsipial sxema quring?