Laboratoriya ishi №12 Mavzu: Noorganik bog‘lovchilar bilan mustaxkamlangan gruntlarning siqilishdagi mustaxkamligini aniqlash

---

Laboratoriya ishi № 12 
Mavzu: Noorganik bog‘lovchilar bilan mustaxkamlangan gruntlarning 
siqilishdagi mustaxkamligini aniqlash 
Portlandsementning mustaxkamligi uning markasi bilan tavsiflanadi. sement 
markasi 40x40x160 mm o‘lchamlikcha nusxalarini egilishga va ularning yarimtasini 
siqilishga mustaxkamlik chegarasini aniqlashda ishlatiladi. Bunday namunalar suv 
va sement nisbati S/s=0,4 da standart volsk qumida 1:3 (massasi bo‘yicha) tarkibida 
sement-qum qorishmasidan tayyorlanadi va 28 sutkadan keyin sinaladi. 28 sutkalik 
namunaning siqilishga mustaxkamlik chegarasi sementning aktivligi deb ataladi, 
uning kattaligi bo‘yicha sement markasi belgilanadi. Masalan sementning sinashda 
aktivlign 43MPA bo‘lsa, bunday sement 400 markaga ta’luqli bo‘ladi.
 
GOST 
23558-94. 
Portlandsementlar 400, 500, 550 va 600 markalarga bo‘linadi; siqilish va 
egilishga mustaxkamlik chegaralarining ma’lum markalarga tegishli bo‘lgan 
minimal qiymatlari jadvalda keltirilgan. 
12.1.- jadval 
Sement 
markasi 
28 sutkadan keyin mustaxkamlik chegarasi MPA, 
Kamida 
egilishga 
siqilishga 
400 
5.5 
40 
500 
6.0 
50 
550 
6.2 
55 
600 
6,5 
60 
Kerakli o‘lchov vositalari va qo‘shimcha jihozlar 
namunalar, gidravlik press, plastinka, mashina moyi. 
Ishni bajarish tartibi 
1. 
500 g sement va 1500 g oddiy qum tarozida tortiladi. Ular doyra shaklidagi 
tunuka idishda quruq xolda 1 min. aralashtiriladi. Keyin uning yuzasi teksilanadi va 
o‘rtasi o‘yilib, unga taxminan 200g. (suv; sement nisbati, ya’ni S/S=0,4) suv 
quyiladi. 
2. 
Qorishma suvni shimgandan keyin yana 1 min. qorishtiriladi va qorishtirish 
mashinasiga solinadi. Mashina o‘z o‘qi atrofida 20 marta aylanib, qorishmani 
qorishtirgandan keyin (bunga 2,5 min. vaqt ketadi) uning kuyuq-suyuqligi aniqlanadi. 
3. 
Tebratuvchi stolcha o‘rtasiga ko‘yilgan kesik konusli idishga sement qorishmasi 
ikki bo‘lib solinadi. Kesik konus zanglamaydigan po‘latdan ishlangan bo‘lib, uning 
quyi asosining diametri 100 mm, yuqorisi 70 mm, balandligi esa 60 mm ga teng. 
4. 
Qorishmani konusga solishdan oldin konus devorlari va shisha plastinka 
yumshok xo‘l latta bilan namlanadi. Qorishma idishga bir-xil qalinlikda ikki qatlam 
qilib solinadi. Idishga solingan qorishma shibbalovchi tayoqcha bilan zichlanadi. 
Qorishmaning birinchi qatlami 15 marta, ikkinchisi 10 marta zarb bilan 
shibbalanadi. Zichlash vaqtida kesik konus chap qo‘l bilan stolchaga bosib turiladi. 
5. 
Shibbalab zichlangan qorishmaning ortikcha kismi xo‘llangan pichok bilan 
sidirib teksilanadi, keyin kolip asta-sekin tik xolatda ko‘tariladi. Konus shaklni 
olgan qorishma 30 marta (har 30 s.da) silkitadi va natijada u darz ketib sekin-asta 
buzilib yoyiladi. 

---

Shunda qorishmaning yoyilish diametrining o‘rtacha qiymati 105 mm dan kam 
bo‘lsa, suv miqdorini biroz ko‘paytirib, qorishmaning quyuq-suyuqligi yana 
tekshirib ko‘riladi. Aks xolda, suv miqdori kamaytiriladi. 
6. 
Xullas, qorishmaning yoyilish diametri (quyuq-suyuqligi) 100-115 mm 
bo‘lishi uchun ketgan suv miqdori (suv sement nisbati) qorishmaning normal 
kuyukligi uchun zarur miqdorini ifodalaydi. Masalan, 500 g. sementdan 
tayyorlangan normal qorishma uchun 220 ml. suv ketgan bo‘lsa, uning S/S=0,44 
bo‘ladi va bu qiymat sement qorishmaning normal quyuqligini bildiradi. 
7. 
Aniqlangan suv sement nisbatiga ko‘ra qorishma tayyorlanib, undan 
tomonlarining o‘lchami 40x40x160 mm li namunalar tayyorlanadi. Namuna 
tayyorlashdan avval qolipning ichki tomonlariga mashina moyi surkaladi. 
Qorishmani qolipga joylashda qulaylik to‘ldirish uchun unga o‘rnatiladigan 
nasadkaga xam mashina moyi yoki solidol surkaladi. Qorishma solishga 
tayyorlangan qolip va nasadka titratkichga maxkam urnatiladi. Titratkichlarning 
konstruksiyasi har-xil bo‘lsada, ammo ularning tik yo‘nalishi bo‘yicha amplitudasi 
0,35 mm, titrash davri esa 3000 titr/min bo‘lishi kerak. 
8. 
Namunalar qolip bilan birga germetik qopqoqli vannaga joylanadi va unda 24 
soat saqlanadi. sement namunalar qotgandan keyin qolipdan olinadi va sekin 
yotqizilgan xolda suvli vannaga oralari 10-15 mm masofada teriladi. Namunalar 
suvda 27 kun saqlanadi. Idishdagi suvning xajmi namunalarning umumiy xajmidan 
4 marta ko‘p bo‘lishi kerak. Bundam tashqari suvning tenmperaturasi xona 
temperaturasidek bo‘lishi va tarkibida tuz, ishkor yoki kislota bo‘lmasligi kerak. 
Namunalarning suvda qotish muddati o‘tgaidan keyin, ular quruq latta bilan artiladi 
va 10 min.dan so‘ng sinaladi. sementning markasini aniqlash uchun yuqoridagi 
namunalar 28 kun qotgandan keyin egilishga va siqilishga sinaladi (1 rasm). 
9. 
Sement qumli qorishmadan ishlagan 40x40x160mm li uchta namunani 
egilishga sinagandan keyin oltita yarimtali namuna olinadi va ularning xar birini 
aloxida-alaxida sinab, sementning siqilishdagi mustaxkamlik chegarasi aniqlanadi. 
Buning uchun gidravlik pressning quyi va yuqori tagligi (plita) orasiga o‘rnatilgan 
po‘lat plastinka ustiga namuna qo‘yiladi va siqilishga sinaladi.
12.1 rasm. Yarimtalik tayoqcha namunani siqilishga sinashda ishlatiladigan
po‘lat plastinka. 
10. 
Namuna o‘rnatilganda uning tekis qirrasi plastinkaning raxita tegib turishi 
xamda namunaga tushadigan kuch qorishmaning qolipga joylanish qatlamiga 
paralel bo‘lishi lozim. Namunaga beriladigan kuchning tushish tezligi sekundiga 
2,0±0,5 MPadan oshmasligi kerak. 
11. 
Kuchning ortish natijasida namuna buziladi va shu vaqtdagi manometr 

---

ko‘rsatgan bosim jadvalga yoziladi. Namunani buzuvchi kuch R ning qiymati 
manometrdagi ko‘rsatkuchni gidravlik press va nasos porshenlarining yuzalarini 
nisbatiga bo‘lib aniqlanadi. 
12. 
Siqilishdagi mustaxkamlik chegarasi buzuvchi kuch R ni 
plastinka yuzasi 8 ga bo‘lib aniqlaiadi (S=25
CM
2
) 
R
c
= R/S ,MPa 
13. 
Sementning siqilishdagi mustaxkamlik chegarasi oltita namunani sinab 
aniqlanadi. Sinalgan namunalarning eng ko‘p kuch ta’sir etgan to‘rttasi olinadi va 
ularning o‘rta arifmetik qiymati namunani buzgan eng katta kuchni ifodalaydi 
xamda bu kuchni formulaga qo‘yib, namunaning siqilishdagi mustaxkamlik 
chegarasi aniqlanadi.