Laboratoriya ishi №4. Chaqiq tosh, shagʻaldan asos va qoplamalar qurishda sifat nazorati

3.Chaqiq tosh (shag‘al) ning to‘kma zichligi
Kvortavaniye usulining mohiyati quyidagicha: namuna uyumining turli joylaridan olingan namunalarning hammasi birga qo‘shiladi va kesik konus shaklida uyiladi, so‘ngra u ma’lum qalinlikda yoyilib, yuzi tekislanadi; ana shu namuna qatlamining qoq o‘rtasida kesishadigan qilib, bir-biriga nisbatan ikkita tik chiziq tortiladi; bu chiziqlar namuna qatlamini to‘rtta teng qismga bo‘ladi. Qatlamlarning istagan tomonidagi qarama-qarshi joylashgan ikki qism olib tashlanadi; qolgan ikki qism aralashtirilib, yana tekis qatlam qilib yoyiladi; bu qatlam ham to‘rtta teng qismga bo‘linadi, yana qarama-qarshi joylashgan ikki qism olib tashlanadi va hokozo. Bu ishni to laboratoriyada tekshirish uchun talab qilinadigan miqdorda namuna qolguncha davom ettiriladi.
m₁ — piknometrning distillangan suv bilan birgalik dagi massasi, g;
m₂—distillangan suv va qum solingan piknometrning havo pufakchalari chiqarib yuborilgandan keyingi massasi, g.
Ikki marta o‘tkazilgan sinov natijalari orasidagi tofovut 0,02 g/sm3 dan oshmasa, haqiqiy zichlikni aniqlash nihoyasiga yetkazilgan hisoblanadi. Oradagi bundan kata bo‘lsa, chaqiq tosh (shag‘al) ning haqiqiy zichligi takror aniqlanadi. Ikki marta o‘tkazilgan sinovlarning o‘rtacha arifmetik qiymati eng so‘nggi natija deb qabul qilinadi.
3.Chaqiq tosh (shag‘al) ning to‘kma zichligi
Kerakli o‘lchov vositalari va qo‘shimcha jihozlar: laboratoriya tarozisi, har xil hajmdagi o‘lchov silindrlari, quritish javoni.
Sinovga tayyorgarlik va uni o‘tkazish tartibi
1. Chaqiq tosh (shag‘al) ning to‘kma zichligi har xil nominal o‘lchamdagi o‘lchov silindrlarida aniqlanadi (1-jadval). Silindrning hajmi chaqiq tosh (shag‘al) donalarining o‘lchamiga bog‘liq bo‘lib, o‘lchami 10 mm dan oshmasa – 5 litrli, donalarining o‘lchami 20 mm bo‘lganda - 10 litrli, donalarining o‘lchami 40 mm bo‘lganda - 30 litrli, 40 mm dan yirik chaqiq tosh (shag‘al) uchun esa 50 litrli silindr olinadi.

4-jadval

O‘lchov silindrining hajmi, l	Silindrning ichki o‘lchamlari, mm			chaqiq tosh (shag‘al) donalarining o‘lchami, mm
	diametri	balandligi
5	185	185	5 - 10
10	234	234	10 - 20
20	294	294	20 - 40
50	400	400	40 дан ортиқ

2. Quruq namuna kurakcha bilan olinib, 10 sm balandlikdan tortilgan o‘lchov silindriga to‘kiladi.

3. To‘kilgan namuna silindrda konussimon uyulib turishi lozim. Uning ortiqcha qismi po‘lat chizgich bilan tep-tekis qilib sidirib tashlanadi. So‘ngra, silindr ichidagi materiali bilan birga tarozida tortiladi.
4. Natijalarga qarab to‘kma zichlik quyidagi formula bilan topiladi: ,
Buyerda: m-o‘lchov silindrining massasi, kg;
m₁ — o‘lchov silindrining chaqiq tosh (shag‘al) bilan birgalikdagi massasi, kg;
V —o‘lchovsilindrininghajmi, m3.
Chaqiq tosh (shag‘al) ning to‘kma zichligi sifatida ikki marta o‘tkazilgan parellel sinovlarning o‘rtacha arifmetik qiymati qabul qilinadi.
Chaqiq tosh (shag‘al) ning namligini aniqlash
Chaqiq tosh (shag‘al) ning namligi - nam holatdagi massasini quruq holatdagi massasi bilan solishtirish yo‘li orqali aniqlanadi.
Kerakli o‘lchov vositalari va qo‘shimcha jihozlar: laboratoriya tarozisi, quritish javoni
Sinovga tayyorgarlik va uni o‘tkazish tartibi
1. Chaqiq tosh (shag‘al) ning namligini aniqlash fraksiyalari o‘lchamiga qarab namunalar tortib olinadi. Namunalar massasi kamida quyidagicha bo‘lishi kerak:
1,0 kg — Chaqiq tosh (shag‘al) fraksiyasi o‘lchami 5 -10 mm uchun;
1,5 kg — shunday 10-20 mm uchun;
2,5 kg — » 20-40 mm uchun;
5,0 kg — » 40- 70 (80)mm uchun.
2. Chaqiq tosh (shag‘al) namunasi idishda tortib olinib, doimiy massasigacha quritiladi va yana massasi tortiladi.
3. Chaqiq tosh (shag‘al) ning namligi massasi bo‘yicha quyidagi formula orqali aniqlanadi: ,
Bu yerda: m_с — namunaning nam holatdagi massasi, g;
m-namunaning quruq holatdagi massasi, g.