Laboratoriya ishi №5 Mavzu: Refraktometr yordamida suyuqlikni sindirish ko’rsatkichini aniqlash

ASBOBNING TUZILISHI VA OPTIK SXEMASI 
 
Asbobning asosiy qismi prizma hisoblanadi. Prizmalar bir-biriga 
gipotenuzalari bilan deyarli tegib turadi va ular orasidagi masofa taxminan 0,1mm 
ga teng bo`ladi. Prizmalar orasiga sindirish ko`rsatkichi aniqlanishi zarur bo`lgan 
suyuqlik tomiziladi (1-rasm). 
Yorug`lik manbai S dan chiqqan yorug`likning nuri1-prizmadan o`tganda 

---

sinadi va prizmaning gipotenuzasi AV ga tushadi. AV tonning ustki qismi xira, 
tiniqmas bo`lgani uchun yorug`lik sochiladi va tekshiriladigan suyuqlikdan o`tib, 
ikkinchi prizmaning SD tomoniga har xil burchakl
tekshirilayotgan suyuqlikning optik zichligi prizmaning optik zichligidan kichik 
bo`lsa, nurlar 2-prizmaga 0 gradusdan 
oraliqdagi burchaklar bilan tushadi.
Shu sababli burchaklar orasida y
maydon hosil qiladi. Natijada ko`rish maydoni yorug` va qorong`iga bo`linadi. 
Yorug` va qorong`I maydonlarning chegarasi tekshirilayotgan suyuqlikning 
chegaraviy sinish burchagini bildiradi. Bu esa tekshiriluvchi suyuq
ko`rsatkichiga bog`liq. 
Shuni qayd qilish kerakki refraktometr yordamida sindirish ko`rsatkichi 
tekshiriluvchi 
suyuqlikning 
sindirish 
ko`rsatkichi 
prizmaning 
sindirish 
ko`rsatkichidan kichik bo`lsagina aniqlash mumkin. Refraktometrning op
zichligi 2-rasmda keltirilgan. 1,2
tenglashtirgich bo`lib undagi prizmalar to`lqin uzunligi λ=589,3nm bo`lgan 
nurlarning tenglashtirgichdan o`tgandan so`ng chetlanishi ro`y bermasligi uchun 
qo`llaniladi, 5-buraluvchi prizma bo`lib, ko`rish sohasini yaxshilaydi, 6
nayi okulyar, 7-ko`rish nayi ob`ektiv, 8
suyuqlikning sindirish ko`rsatkichini aniqlab oladi.
 
sinadi va prizmaning gipotenuzasi AV ga tushadi. AV tonning ustki qismi xira, 
tiniqmas bo`lgani uchun yorug`lik sochiladi va tekshiriladigan suyuqlikdan o`tib, 
ikkinchi prizmaning SD tomoniga har xil burchaklar bilan tushadi. Agar 
tekshirilayotgan suyuqlikning optik zichligi prizmaning optik zichligidan kichik 
prizmaga 0 gradusdan 
∝
!"
chegaraviy burchakgacha bo`lgan 
oraliqdagi burchaklar bilan tushadi. 
Shu sababli burchaklar orasida yorug` maydon, tashqi qismida qorong`I 
maydon hosil qiladi. Natijada ko`rish maydoni yorug` va qorong`iga bo`linadi. 
Yorug` va qorong`I maydonlarning chegarasi tekshirilayotgan suyuqlikning 
chegaraviy sinish burchagini bildiradi. Bu esa tekshiriluvchi suyuq
Shuni qayd qilish kerakki refraktometr yordamida sindirish ko`rsatkichi 
tekshiriluvchi 
suyuqlikning 
sindirish 
ko`rsatkichi 
prizmaning 
sindirish 
ko`rsatkichidan kichik bo`lsagina aniqlash mumkin. Refraktometrning op
rasmda keltirilgan. 1,2-lar prizmalar, 3-oddiy yorug`lik manbai, 4
tenglashtirgich bo`lib undagi prizmalar to`lqin uzunligi λ=589,3nm bo`lgan 
nurlarning tenglashtirgichdan o`tgandan so`ng chetlanishi ro`y bermasligi uchun 
aluvchi prizma bo`lib, ko`rish sohasini yaxshilaydi, 6
ko`rish nayi ob`ektiv, 8- shkala bo`lib unda tekshirilgan 
suyuqlikning sindirish ko`rsatkichini aniqlab oladi.