Laboratoriya ishi №8

Yengil eruvchi podshipnik qotishmalari (Babbitlar). Bu qotishmalarni o‘tgan asrning o‘rtalarida ularni kashf etgan ingliz injeneri I.Babbit nomi bilan ataladi va B harfi bilan belgilanadi. Babbitlar uch turga bo‘linadi:
- Qalay-surmali babbitlar (Sn-Sb-Su). Ularga Б83, Б88 qotishmalari kiradi. Sonlar qotishmadagi qalayning miqdorini bildiradi;
- Qo‘rg‘oshin-qalay-surmali babbitlar (Pb-Sn-Sb-Сu). Ularga Б6, Б16, БН, БТ qotishmalari kiradi. Н va Т- legirlovchi elementlarning (Ni, Ba, Te) bosh harflarini bildiradi;
- Qo‘rg‘oshinli babbitlar (Pb-Sa, Pb-Sb-С). Ularga БК va БС qotishmalari kiradi.
Babbitlar juda yumshoq (НV13-35), mustahkamligi kam (σv=60-100 MPa), erish harorati past, (380-410⁰С) tez yumshaydigan (100⁰С ga qiziganda ularning qattiqligi HV10-20), lekin sirpanishga qarshiligi juda kam va po‘lat bilan ishqalanish koeffitsiyenti eng kam (0,005-0,009) bo‘lgan qotishmalar kiradi.
Babbitlar juda tez aylanadigan, katta kuchlanish ta’sirida ishlaydigan mexanizmlarning ishlash jarayonida 100⁰С dan ortiq qizimaydigan sirpanish podshipniklar ichki qismini quyish uchun yoki shtampovka yo‘li bilan ikki, uch qatlamli (bimetall, trimetall) podshipniklar tayyorlash uchun ishlatiladi.
Qalay-surmali babbitlar (Б83, Б88). Bu qotishmalar yemirilishga chidamliligi va po‘lat bilan ishqalanish koeffisiyenti kamligi jihatdan boshqa podshipnik qotishmalaridan ustun turadi. Б83 qotishmasining strukturasi surma va misning qalaydagi α- qattiq eritamasidan (qotishmaning asosi qora rangda) Sn, Sb birikmasi asosida tuzilgan. β-qattiq eritmasi yirik, kub shaklida kristallar (oq rangda) va Сu₃Sn-kimyoviy birikmasining mayda yulduzcha yoki ninasimon kristallaridan iborat (10-rasm) bo‘ladi.

10-rasm. Qalayli Б83 babbit strukturasining sxemasi.

Laboratoriya ishini bajarish tartibi:

• 
  Rangli metall va qotishmalardan tayyorlangan bir nechta namunalar olinadi (mis, α latun, α+β latun, qalayli quyma bronza, bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan qalayli bronza, oddiy silumin, modifikatsiyalangan silumin, yumshatilgan duralyuminiy, babbit);
  
• 
  Berilgan namunalar strukturalari mikroskop ostida kuzatiladi;
  
• 
  Qotishmalardagi faza va boshqa birikmalar nomlarini aniqlanadi;
  
• 
  Qotishmaning strukturasiga qarab (albomdagi, qo‘lingizdagi va qo‘llanmadagi rasmlar bilan solishtirib) ularning turlari aniqlanadi;
  
• 
  So‘rovnomalardan va qo‘lingizdagi qo‘llanmalardan foydalanib qotishmalarning kimyoviy tarkibi, mexanik xossalari hamda qo‘llanilish joylari topiladi;
  
• 
  Olingan barcha ma’lumotlar 2-jadvalga kiritiladi.
  

2-jadval
Rangli metall va qotishmalarning mikrotahlili

№	Qotishma strukturalarining rasmi	Faza va boshqa birikmalarning nomlar	Qotishma markasi	Qotishmaning kimyoviy tarkibi	Mexanik xossalari				Qo‘llani-lishiga misollar
					HB	σ	δ	χ
1	2	3	4	5	6				7