Laboratoriya ishi raqamli, elektron voltmetrlarni va

 

Qiyoslash usullari, sxemalari va vositalari 

O‘lchashni  samaradorligi  nuqtai  nazaridan,  etalon  bo‘lgan    qiyoslash  qurilmasi,  yoki 

kuchlanish  va    yoki  tok    kalibratori  barpo  qilgan    kuchlanish  va  tok  qiymatini  (doimiy  va 

o‘zgaruvchan) ishonchlanayotgan  elektron voltmetrda to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash usuli e’tiborga 

loyiqdir.  Ushbu usuldan foydalanishda o‘lchash  asboblarini ulanish sxemasi 8.3-rasmda  taqdim 

etilgan. 

 

8.3-rasm.To‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash usulida voltmetrni qiyoslashni strukturaviy 

sxemasi: 

 IK – qiyoslash qurilmasi; IV – ishonchlanayotgan voltmetr 

Elektron  voltmetr  va  ampermetrlarni  qiyoslashda  o‘ziga  xos  chastotali  diapozoni,  signal 

shakli  va  yoki  kuchlanish  darajasidagi  qiyoslash  qurilmasi  mavjud  bo‘lmaganda,  qiyoslashni 

ancha  yuqori  aniqligini  olish    zarariyati  tug‘ilganda    etalon  bo‘lgan  va  ishonchlanayotgan 

voltmetrlar  ko‘rsatkichlarini  bevosita  solishtirib  ko‘rish    usulidan  foydalanish  tavsiya  qilinadi. 

Bunda voltmetrlar o‘lchanadigan kuchlanish manbaiga parallel  yoki etalon  bo‘laklovchi orqali 

8.4 va 8.5-rasmlarda ko‘rsatilgandek ulanadi. 

 

 

 

8.4-rasm. Bevosita solishtirib ko‘rish  usulida voltmetrni qiyoslashning  strukturaviy 

sxemasi: IK – qiyoslash qurilmasi; IV – ishonchlanayotgan voltmetr; EV – etalon voltmetr. 

 

---

 

8.5-rasm. Bevosita solishtirib ko‘rish  usulida  

qiyoslash sxemasi:  

                                 IK – qiyoslash qurilmasi;  

                                 EB – etalon bo‘laklovchi 

                                 EV – etalon voltmetr. 

                                 IV – ishonchlanayotgan voltmetr;  

 

Bevosita solishtirib ko‘rish  usulida yuqori chastotali  elektron voltmetrni qiyoslash uchun 

o‘lchash vositalarini ulanish sxemasi 8.6-rasmda keltirilgan. 

 

 

8.6-rasm. Namunaviy  va ishonchlanayotgan voltmetr ko‘rsatkichlarini bevosita 

solishtirib ko‘rish  usuli bilan  voltmetrni qiyoslash : 

1  –  o‘lchash  generatori;  2  va  4 –  koaksial  kabeli; 3  – koaksial  yoqib-o‘chiruvchi;  5  – filtr;  6  – 

koaksial  bo‘lgan  o‘lchovchi  biriktiruvchi  -troynik  yoki  kuchlanish  bo‘luvchisini  namunasi;  7  – 

ishonchlanayotgan voltmetr; 8 – yuklantiruvchi rezistor; 9 – etalon bo‘lgan voltmetr. 

 

Sxemada  filtrni  qo‘llanilishi  o‘lchanayotgan  kuchlanishda  yuqori  garmonik  tashkil 

etuvchilarning  yo‘qotishni  zarurligi  bilan  tushuntiriladi.      Koaksial  yoqib-o‘chirgich,  “nolni 

o‘rnatish”  operatsiyasini  bajarishda,  generatorni  yoqmasdan  turib,  kuchlanishni  o‘lchash 

voltmetlaridagi kirishdan uzib qo‘yish uchun kerak bo‘ladi. Kuchlanishning etalon bo‘laklanishni 

qo‘llash  chog‘ida,      uni  chiquvchi  qarshiliklari  quyidagi  ifodada  aniqlangan  qiymatdan  ortib 

ketmasligi lozim:   

1000

/

R

R

доп

вх

вых





   

(5) 

bunda, R

chiq

 –kuchlanishni namunaviy bo‘laklashni chiquvchi qarshiliklari , Om;  

R

kir

 – ishonchlanayotgan voltmetrni kiruvchi qarshiliklari, Om; 



qo‘sh

 – ishonchlanayotgan voltmetrni yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatoliklarini chegaralari, %. 

Agar  ishonchlanayotgan  asbobni  kiruvchi  qarshiliklari  kiruvchi  sig‘imi  hisobiga  reaktiv 

tashkil  etuvchiga  ega  bo‘lsa,  unda  namunaviy  bo‘laklovchini  Om  lardagi  kiruvchi  qarshiliklari 

quyidagi ifodada aniqlangan qiymatdan ortib ketmasligi  kerak: 

---

2

2

доп

вых

C

f

300

R





   

 

(6) 

bunda, f – o‘lchash amaga oshirilishidagi chastota,  Gs; 

C – ishonchlanayotgan asbobni  kiruvchi sig‘imi, F. 

Etalon  bo‘lgan  qiyoslash  qurilmasidan  yoki  kuchlanishni  etalon  kalibratorlaridan 

foydalanishda xatoliklar qiymati, bevosita  qo‘llanilayotgan etalon vositalarni  shkalalari bo‘yicha 

hisoblab chiqiladi. Agarda bizlar qiyoslashda etalon voltmetrlardan foydalansak, unda xatoliklar 

quyidagi  formula bo‘yicha aniqlandi: 

э

п

U

U 





.   

 

 

 

(7) 

Agarda  kuchlanishning  etalon  bo‘lgan  bo‘laklashlaridan  foydalansak  xatoliklar  quyidagi  

formula bo‘yicha hisoblanadi: 

э

п

п

U

K

U 





,   

 

 

 

(8) 

Bunda 

п

K

 –etalon bo‘laklashni uzatish koeffitsienti