Лаборатория жумысы №12. Асинхрон есаплағышларды

---

ЛАБОРАТОРИЯ 
ЖУМЫСЫ 
№ 
12. 
АСИНХРОН 
ЕСАПЛАҒЫШЛАРДЫ 
ЖОЙБАРЛАСТЫРЫЎ 
ҲӘМ 
ИСЛЕЎ 
ТӘРТИБИН ҮЙРЕНИЎ 
 
Жумыстың мақсети. Асинхрон есаплағышларды изертлеў. Триггерлер 
тийкарында асинхрон есаплағышларды қурыў. Ислеў механизми. 
Қолланылыў тараўлары. 
Тапсырма. 
1. Есаплағышлар ҳаққындағы улыўма мағлыўматлар менен танысыў; 
2. Асинхрон есаплағышлар ислеў механизмин үйрениў; 
3. Триггерлер тийкарында асинхрон есаплағышларды қурыў. 
Теориялық мағлыўматлар. 
Есаплағышлар. Ҳисоблагич схемалари кетма-кетли схемаларнинг 
оддий тури ҳисобланади. Амалиѐтда ҳисоблагия схемаларини бошқа кетма-
кетли схемалар каби хотира элементларидан, яъни триггер ва комбинацион 
мантиқ элементларидан қурилади. 
Барча кетма-кетли схемалар 2 (икки) синфга ажратилади: синхрон (вақт 
бўйича бошқариладиган) ва асинхрон (ҳодисалар бўйича бошқариладиган). 
Синхрон схемаларда барча ўзгаришлар синхронлаштириш импульси 
берилиши билан вақт бўйича келишилади, асинхрон схемаларда эса схема 
ҳолатининг 
барча 
ўзгаришлари 
маълум 
бир 
ҳодисалар 
бўйича 
мувофиқлаштирилади, яъни носозликлар келиб чиқиши каби. 
Ҳар бир ҳисоблагич схемаси юқорида келтирилганларнинг бирига 
таълуқли. Вақт бўйича бошқариладиган схемалар синхрон ҳисоблагичлар деб 
номланса, ҳодисалар бўйича бошқариладиган схемалар асинхрон 
ҳисоблагичлар ѐки тўғри ўтишли ҳисоблагич деб номланади. Синхрон 
ҳисоблагич схемаси синхронизация импульсларини ҳисоблаш учун 
ишлатилади ва бу сон бир нечта хотира элементларида сақланади. Асинхрон 
ҳисоблагичлар баъзан юзага келадиган ҳодисалар сонини аниқлаш учун, 
масалан, банк биносига кирувчи одамлар сонини аниқлаш учун қўлланилади. 
Синхрон ҳисоблагич ҳолатидаги каби бу сон бир нечта хотира элементларида 
сақланади. 
Ҳисоблагичлар 
рақамли 
тизимларни 
асосий 
компоненталари 
ҳисобланади ҳамда бошқариш ва синхронизациялаш мақсадида ишлатилиши 
мумкин. Улар ҳисоблаш тизимлари ва алоқа тизимларида ишлатилади ҳамда 
частоталарни бўлиш учун қўлланилиши мумкин. Айрим ҳолларда улар 
иккилик бўлиши мумкин, бошқа ҳолларда ҳисобни Грей коди асосида ѐки 
ўнлик BCD-кодида юритиши мумкин.