Laboratoriya jumisi 4 Tema: Suwdin` oksidleniwshen`ligin aniqlaw

11-Laboratoriya:Shireli azıqlardı gigienalıq bahalaw.


Sabaqtın’ maqseti: Shireli azıqlardı organoleptik ha’m laboratoriya usılı menen bahalawdı u’yreniw.
Sabaqqa kerekli ko’rgizbeli qurallar, a’sbaplar ha’m reaktivler: Silos ha’m senaj u’lgileri, qurıtıw shkafı, xlorid kislota, 96 l spirt ha’m efirdin’ 1:3: salıstırmadag’ı aralaspası, distillengen suw, Nestler reaktivi, azot kilotasi, 5% li gu’mis nitrat eritpesi, suyıltırılg’an 1:3 xlorid kislotası, 10% li bariy xlorid eritpesi, 1% li fenolftaleinnin’ spirttegi eritpesi.
Sabaqtın’ mazmunı – Silostı organoleptik jol menen bahalaw. Bunda siloslang’an azıqlardı turg’an jerinde ren’i, iyisi, da’mi ha’m o’simliklerdin’ botanikaliq quramı tekseriledi.
Silostan ortasha u’lgi alıw - silos saqlanatug’ın diywallarınan 0,5 m ishkeriden har eki ta’repinen, ortasında betinen 20 sm alıp taslap bir neshe jerinen u’lgi alınadı, ha’mmesi bolıp 2 kg alınıp, shiyshe ıdısqa jaylastırıladı, awzı tıg’ın menen bekitilip, yarlık jazıp laboratoriyag’a jiberiledi.
Ren’i - jaqsı tayarlang’an ha’m saqlang’an silostın’ ren’i sarg’ısh jasıl boladı. Sıpatlı silostın’ ren’i tayarlang’an o’simliklerge qarap sarı, sarg’ısh – ko’gis, bawır ren’ boladı. Eger silos ha’dden tısqarı buzılsa, patas - ılay, bawırren’ boladı, bunday siloslar haywanlarg’a berilmeydi.
İyisi - sıpatlı silostın’ iyisi xosh iyisli bolıp, miywenın’ yaki jan’a pisirilgen nan kvasının’ iyisin esletedi. Siloslang’an azıqlar mikroorganizmler ha’m fermentler ta’sirinde ashıwı sebepli o’zine ta’n iyiske iye boladı. Buzıla baslag’an silostan rediskanın’, ashqıltım maydın’, duzlang’an balıq iyisi keledi. Ha’tte ku’l menen ısqılansa ku’lden ko’p waqıtqa deyin jag’ımsız iyis ketpeydi. Eger silosta may kislotaları payda bolsa o’tkir jaman iyis shıg’adı.
Da’mi – jaqsı silostın’ da’mi sa’l ashshıraq bolıp, ju’da’ jag’ımlı. Ju’da’ ashshı yaki ashqıltımlıg’ı silostın’ buzıla baslag’anlıg’ın bildiredi.
Bir qıylılıg’ı - jaqsılap maydalang’an sıpatlı silos o’zinde siloslang’an o’simliklerdin’ bo’leklerin saqlap turadı. Silos shılımshıq, jabısqaq bolmawı kerek. Sıpatlı silosta o’simliklerdin’ japırag’ı elastik boladı ha’m bir – birinen jaqsı ajıraladı.
Silostın’ shirigenin anıqlaw - silos tayarlaw texnologiyası buzılsa azotlı zatlardın’ shiriwi ha’m erkin haldag’ı ammiak ajıralıp shıg’ıwı sebepli shiriw procesi rawajlanadı. Erkin ammiaktı anıqlaw ushın ken’ ko’lemdegi probirkag’a xlorid kislota (salıstırma awırlıg’ı 1,9), 96⁰ li spirt ha’m efirdin’ 1:3 salıstırmadag’ı aralaspasınan 1-2 ml salınadı. Bul reaktivti ko’p ma’rtebe isletiw mu’mkin. Probirka ortasınan sım o’tken tıg’ın menen bekitiledi. Sımnın’ ushı ilmek qılınıp, og’an azg’ana silos ilinip, a’ste – aqırın probirka ishine 2 sm jetpeytug’ın qılıp tu’siriledi. Eger silosta shiriw procesi bolıp atırg’an bolsa, ajıralıp shıg’ıp atırg’an ammiak xlor menen birigip, ammoniy xlorid yag’nıy aq tu’tin payda boladı.
Silostag’ı ammiak birikpelerin anıqlaw - aldın silos suwı tayarlanadı (fil`trat). Bunın’ ushın 100 g maydalang’an silostan alıp, 1 l li kolbag’a salınadı. Silostın’ to’rtten u’sh bo’limi tolg’ansha distillengen suw quyıp, jaqsılap aralastırıladı ha’m 1 l ge jetkenshe distillengen suw menen toltırıladı. Kolbanı 4 - 5 saat dawamında + 20 – 25<sup>0</sup>S temperaturalı suwda saqlap, waqtı-waqtı menen shayqap turıladı. Keyin fil`trden o’tken silos suwı yag’nıy fil`trat kerekli analizlerge isletiledi.
10 ml fil`tratqa kaliy yodı ha’m sınap yodının’ aralaspasınan tayarlang’an Nessler reaktivinen 10 tamshı tamızıladı. Eger aqshıl sarı yaki toq sarı ren’ge kirse, ammiak birikpeleri barlıg’ın, qızg’ısh sho’kpe payda bolsa ju’da’ ha’m ko’p ekenligin bildiredi.
Silostı pataslang’anlıg’ın anıqlaw - silos tayarlanıp atırg’anında yaki saqlanıp atırg’anında ha’r qıylı shıg’ındılar (haywanlar tezegi, tezek sherbeti ha’m basqalar) menen pataslansa, silos suwında ammiak birikpelerinen tısqarı xloridler ha’m sul`fat kislota duzları da ushıraydı.
Xloridlerdi anıqlaw - xloridlerdi anıqlaw ushın 10 ml fil`trat alınıp, bir neshe tamshı azot kislotasınan 10 tamshı 5% li gu’mis nitrat eritpesinen tamızamız. Eger xloridler bolsa, aq tvorogsıyaqlı sho’kpe payda boladı.
Sul`fat kislota duzların anıqlaw - ushın 10 ml fil`tlengen 5 tamshı 10 % li bariy xlor eritpesinen qosamız. Eger sul`fat kislota duzları bolsa aq ılaylanıw payda boladı.
Silostın’ ulıwma kislotalılıg’ın anıqlaw - jaqsı saqlang’an ha’m sıpatlı silosta 2% ke jaqın erkin kislotalar, sonnan u’shten eki bo’limin su’t kislotası ha’m u’shten bir bo’limi sirke kislotası boladı. Silostın’ kislotalılıg’ın anıqlaw ushın kolbag’a 100 ml fil`trat alıp, u’stine 1% li fenolftaleinnin’ spirttegi eritpesinen 5 tamshı tamızıp natriy gidroksidinin’ normal eritpesi menen titrleymiz. Kislotalılıg’ın gradus penen o’lshenedi. 100 ml fil`trattı neytrallaw ushın sarp bolg’an silti eritpesinin’ millilitri silostın’ kislotalılıq gradusın bildiredi. Jaqsı silostın’ kislotalılıg’ı 26⁰ qa jaqın boladı. Silostın’ ulıwma kislotalıg’ı to’mendegi X = 0,009 x D x 100 / A formula boyınsha anıqlanadı.
X – silostın’ ulıwma kislotalıg’ı,
D – titrlew ushın sarplang’an silti mug’darı,
A – alıng’an u’lgi mug’darı.
Senajdın’ sıpatın anıqlaw - senaj sanitariya ta’repinen ren’ine, iyisine, quramına, plis zamarrıqları ha’m organikaliq kislotalardın’ barlıg’ına qarap bahalanadı. Senaj tayarlang’annan keyin 7-10 ku’n o’tip haywanlarg’a berile baslanadı. Senaj haywanlarg’a beriwden aldın tekseriledi. Ha’r bir qandekten keminde eki u’lgi alınıp, birinshisi 5 – 6 i,0,5 m shuqırlıqtan, ekinshi u’lgi qandek diywalınan 0,5 m ishkeriden alınadı. Bashnyalarda saqlansa u’lgi 1m shuqırlıqta ortasınan ha’m diywaldan 0,5 m ishkeriden alınadı. Eger bashnya germetik bolsa, senaj artılıp atırg’an waqıtta u’lgi alınadı. U’lgi keminde 0,5 kg alınıp, ısqılanıp kiriwshi tıg’ınlı shiyshe ıdısqa yaki polietilen qaltashag’a salınadı. Eki jollanba qag’az jazılıp ıdıs sırtına jabıstırıladı. Jollanba qag’azına xojalıqtın’ atı, ferma, qandektin’ ta’rtip nomeri, o’simliktin’ tu’ri, alıng’an waqtı ha’m u’lgige alıng’an waqıtta du’zilgen da’lalatnama jazıladı.
Senajdın’ ıg’allıg’ın anıqlaw - ushın 800–1000 g u’lgi aralastırılıp, aldınnan toltırılg’an bir neshe ıdısqa salınadı ha’m qaytadan tartılıp, ha’r bir ıdıstag’ı azıqtın’ awırlıg’ı anıqlanadı. Keyin +105⁰S temperaturadag’ı qurıtıw shkafında qurıtıladı. Aldın ha’r 4 saatta, keyin bolsa ha’r eki saatta, barqulla awırlıqqa iye bolg’ansha tartıp turıladı. Azıqtın’ ulıwma ıg’allıg’ı (%) to’mendegi formula menen anıqlanadı.
X = A x 100 / B
Bunda: A – puwlang’an ıg’allıqtın’ awırlıg’ı, g
B – alıng’an azıqtın’ awırlıg’ı, g.
Senajdın’ ıg’allıg’ı 65% ten joqarı bolsa silos dep esaplanadı. Ol waqıtta rN ha’m kislotaları silostag’ıday bolıwı kerek, yag’nıy bunday azıq silostay bahalanıwı kerek.

Tapsırma № 1 – Shireli azıqlardı gigienalıq bahalaw na’tiyjeleri

№	Ko’rsetkishleri	Azıq u’lgileri
		silos	senaj
1	iyisi
2	ren’i
3	ıg’allıg’ı
4	konsistenciyası
5	kislotalıg’ı
6	rN
7	ammiak
8	xloridler
9	sul`fatlar
10	Sıpatı

Qadag’alaw sorawları.
1. Shireli azıqlardın’ azıqlandırıwdag’ı a’hmiyeti?
2. Shireli azıqlardan ortasha u’lgi alıw usılları?
3. Shireli azıqlardı bahalaw usılları?