Laboratoriya jumisi 4 Tema: Suwdin` oksidleniwshen`ligin aniqlaw

13-Laboratoriya: Sut islep shıǵarıwda vet.sanitariya ilajlar


Jelindi ta`rbiyalaw – Su`t bezi qalin` nerv ushlari, qan tamirldardan, ko`plegen su`t alveolalari ha`m su`t jollarinan payda etip bir - biri menen baylanip uliwma su`t tsisternasin payda etedi. Jelindi ta`rbiyalawdin` tiykarg`i maqseti onin` jaraqatlaniwinin` aldin aliw bolip esaplanadi. Bunin` ushin birinshi gezekte su`t sawiwshinin` qoli taza boliwi za`ru`r. Siyirlardi qol menen sawiwda siyir jelini +40⁰-45⁰S li jilli suw ja`rdeminde rezina shlangi arqali tazalap juyailadi ha`m taza su`lgi menen qurg`aq qilip artiladi. Jelindi juwiw waqtinda siyir quyrig`i arnawli qisqish ja`rdeminde quyriq tiykarina ildirip bekkemlenedi. Siyir jelinin juwiu`dan aldin su`t sawiwshinin`tirnaqlari kelte qilip alinip qol sabinlap juwiladi ha`mde qurg`aq qilip artiladi. Su`t sawiwshilar sawiwdan aldin arnawli xalat kiyiyai ha`m basina oramal orawlari kerek. Su`ttin birinshi tamshilari patas bolg`anlig`i sebepli bo`lek idasqa sawip alinadi. Siyirlardi qol menen sawiwda massajdan paydalaniladi. Massaj tayarlawshi ha`m juwmaqlawshi tu`rlerge bo`linedi. Massaj su`t bezlerinin` jaqsi rawajlaniwi, su`tti toliq sawiliwi ha`m jelin keselliklerinin` aldin aliwg`a ja`rdem beredi. Sawiwdan aldin xa`r bir jelin bo`legi a`ste axirinliq penen silap siypalap joqaridan to`menge qarap qisiladi. Sonnan keyin ha`r bir jelin bo`legi aylanba hareket usilinda jen`il massaj qilinadi. Jelin sorg`ishlari barmaqlar ja`rdeminde qisiladi lekin sawilmaydi. Keyin sawiw tamam bolgannan son` juwmaqlawshi massaj o`tkiziledi. Suyiladigan va sut beradigan mollarni polixlorpinen bilan yuvish mumkin emas. Kasallikni keng tarqatmaslik uchun teri osti swnasi bilan kasallangan mollarni dalaga maxsus dorilamasdan chiqarmaslik kerak. Hamda ularni uchish vaqtida hayvonlarni soyada saqlash va vaqti vaqti bilan chumiltirish kerak.Sutni ifloslanmasligi uchun, soǵiladigan sigirlarni elini har xil dori bilan ishlov berilgandan keyin yaxshilab yuvilishi va artilishi lozim. Hayvonlarni gwshtga topshirish, suyish kwrsatilgan instrukciyaga binoan amal qilinadi. Masalan: xlorofos bilan ishlov berilsa 15 kundan keyin, uch xlor-metafos bilan ishlov berilsa 60 kundan keyin suyishga ruxsat etiladi Terini tozalash hayvonlarni sut mahsuldorligiga reflektor ta`sir qilib sigirlarda sut mahsulotini oshiradi. Shuning uchun elinni soǵishdan oldin uqalab, issiq suv bilan yuvish, quruq qilib artish tavsiya etiladi va bu sut ajratishni kuchaytiradi. Hayvonlar terisini tozalash uchun TSXA tavsiya etgan pnevmatik chang surǵich vakuum nasoslardan foydalaniladi. Hayvonlar issiq yoz paytlarida chwmiltirib yuviladi. Bundan maqsad tanasini sovutish va har xil iflosliklardan tozalash. Amaliyotda chwmiltirish uchun vannalar, dushlar qullaniladi. Hayvonlarni chwmiltirganda suvni harorati +18<sup>0</sup>S dan kam bwlmasligi kerak. Terlagan, qizigan, ozuqaga tuygan otlarni chwmiltirish mumkin emas. Chwmiltirish ertalab va kechqurun wtkazilsa yaxshi natija beradi. Yuqori haroratli va kasal hayvonlarni chwmiltirish mumkin emas. Chwmiltirish uchun DUK, LSD-2, LSD-3 kabi kwchma qurilmalardan foydalanish mumkin. Sigirlarni soǵish va uning gigienasi - Sutni hosil bwlishi ovqat hazm qilish, nafas olish, qon va yurak - tomir sistemalarini kuchli ishlashi ishtirokida bwladi. Bir litr sutni hosil bwlishi uchun sigir elinidan 400-500 l qon wtishi zarur. V.N.Nikitin, G.İ.Azimovlar ma`lumotiga kwra 15 l sut beradigan sigirni elinidan kuniga 6000 l qon wtadi.
Sigirlarni sut berishi buzoq tuǵilganidan bir oy wtgandan keyin eng yuqori darajasiga etadi va keyin asta-sekin kamayib boradi. Soǵish davri 270 - 300 kun davom etadi. Agar soǵish davrini chwzib yoki tezlashtirib kamaytirsa umumiy sut berishi 15% ga kamayadi hamda kelgusi nasl olishni yomonlashtiradi. Soǵish kunining uzoq yaqinligi, sutni kwpayishi organizmni holatiga, ozuqa va asrash sharoitiga boǵliq bwladi. Soǵish holati, modda almashinish va fiziologik holati ya`ni hammasi bir–biriga boǵliq bwladi. Yuqori mahsuldorli hayvonlarda modda almashish wrtacha mahsulotli hayvonlarga nisbatan 15 – 30% ga yuqori bwladi. Soǵiladigan yuqori mahsuldorli hayvonlarda fermadagi kun tartibiga maxsus fiziologik reflekslar paydo bwladi, agar shularga rioya qilinmasa kunlik sut mikdori kamayib boradi. Bunga quyidagilarga: soǵuvchilar tez–tez almashtirilsa, tajribasiz bwlsa, ozuqalar twyimli bwlmasa, vaqtida suǵorilmasa, yayratilmasa, ventilyaciya yomon ishlasa, notwǵri sutdan chiqarilsa, terini parvarish qilmasa, twliq – oxirigacha soǵib olinmasa, elinga qaramasa, qupol muomala qilinsa, ichki tartib bwzilsa, mutaxassislar nazorat qilmasa va hokazolar. Soǵish gigienasi. Sigirlarning sut berish davri soǵishga boǵliqdir. G.İ.Azimov fikricha «Soǵish murakkab reflektor jarayon bwlib, unda markaziy nerv sistemasi, ichki sekreciya bezlari (gipofiz, qalqonsimon), mioepiteliyalar, sut bezlarini muskullari va boshqa organlar ishtirok etadi». Soǵin sigirlarda soǵuvchilarni kwrinishi, soǵish idishlarining taraq–turuǵidan ularda shartli refleks hosil bwladi, ya`ni sut berishga tayyorlanadi. Bunda elin alveolalari qisiladi, elin cisternasini silliq muskullari gipofizni oksitocin garmoni ta`sirida bwshashadi. Sut berish refleksini buzilmasligi uchun kun tartibiga oziqlantirish va soǵish rejimiga qat`iy rioya qilish zarur. Birinchi tuǵadigan sigirlarni twǵriqxonaga kelguncha soǵishga tayyorlash kerak. Bu esa xwjaliklarga juda qulay bulib, ya`ni twǵriqxonadan chiqqanidan keyin twǵridan–twǵri guruhga qwshilib, soǵish maydoniga yoki xonasiga wtkazilib soǵilaveradi. Buǵoz ǵunajinlar tuǵushidan 2 – 3 oy oldin tajribali soǵuvchilarga berkitilib quyiladi. Ular elinni, elin surǵichlarini massaj qiladi, yuvadi, qashlaydi va asta–sekin soǵishga wrgatib boriladi. Bu davrda soǵuvchilar sut bezlarini wsishiga va ularni oziqlanishiga ahamiyat berib boradi. Mashina bilan soǵishga elini yaxshi rivojlangan, surǵichlari twǵri joylashgan, uzunligi 8 – 9 sm va yugonlik diametri 2 – 3 sm bwlgan sigirlar tanlanadi. Uzun va ingichka yoki yuǵonva kalta surǵichli, elin kasali bilan kasallangan sigirlarni mashina bilan soǵib bwlmaydi. Sigirlarni soǵish vaqtida sut berish tezligiga qarab guruhlarga ajratiladi. Soǵish apparati elin yaxshilab yuvilgach sochiq bilan quruq qilib artilib, 1-2 daqiqa massaj qilingandan keyin surǵichlarga kiygiziladi. Soǵish davri 6 – 7 daqiqa, yaxshi uyushtirilgan xwjaliklarda esa 4 – 5 daqiqa davom etadi. Mashinaga wrgangan sigirlar sutni juda tez, ya`ni daqiqada 1,5 – 2 litrgacha beradi. Sigir soǵilgandan keyin tezda mashinani surǵichlardan ajratish kerak. Agar vaqtida olinmasa surǵichlar oǵriqni sezadi, hatto sutga qon aralashib chiqardi va asta–sekin kasalliklar paydo bwladi, sut kamayadi, sigirlar soǵishga qwymaydi. Qwl bilan soǵish yaxshi usul bwlib, bunda asosan elinga mushtlab soǵiladi. Surǵichi ingichka, kalta, kichik bwlsa barmoq bilan bosilib soǵiladi. Bunday sigirlarga tajribali soǵuvchilar berkitiladi. Qwl bilan soǵilganda toki sut tugaguncha tez harakat qilish kerak, ya`ni bir daqiqada 80 – 90 marta surǵichni qisishga twǵri keladi. Soǵish xonasi juda toza bwlishi, sutni chang, gwng bwlaklari va mikroorganizmlar bilan ifloslanishidan saqlash lozim. Agar sutga 1 gr gwng tushsa, sutning har bir millillitrida 100 mingtagacha mikroorganizm bwladi. Shuning uchun tozalikka, soǵish asboblarini zararsiz bwlishiga, soǵuvchilarni shaxsiy gigienasiga alohida ahamiyat berish lozim. Bir laktaciyada 3 – 4 ming kg sut beradigan sigirlar kuniga 2 marta, yuqori mahsuldor sigirlar esa 3 - 4 marta soǵish maqsadga muvofiq bwladi. Sutchilik xwjaliklarida sigirlar soǵligiga, sut bezlarini wsishiga va sersutligiga qarab baholanadi. Sut bezlarida juda kwp alveolalar, sut ywllari bir–biriga qwshilib, elin cesternasiga tushadi. Elinda juda kwp nerv va qon tomirlari bwlib, ularning soni, kwpligi sut mahsuldorligiga boǵliq bwladi. A.K. Skoroxodko ma`lumotiga kwra sersut sigirlarning sut bezini oǵirligi 15 – 18 kg va aylanasi 1,5 – 1,87 m gacha bwladi. Sut bezlarida qon almashishi ayniqsa soǵish davrida juda kuchli kechadi. Mexanik va termik ta`sirlariga juda sezgir bwlib, kwpincha terisi yoriladi, tilinadi, yara bwladi, surǵichlar yalliǵlanadi mastit va boshqa kasalliklarga uchraydi. Soǵishda gigiena–sanitariya talablariga rioya qilinmasa yuqumli masti kelib chiqadi. Shuning uchun sut bezlarini kasal bwlmasligi uchun doimo muntazam ravishda parvarish qilish, ya`ni har kuni asta iliq suv bilan yuvib, tozalab, massaj qilinadi. Soǵish joylari toza, quruq, issiq, hamda quruq, yumshoq twshama bilan ta`minlanishi kerak. Soǵin sigirlar turadigan molxonalar keng, yoruǵ, toza, quruq, havosi yaxshi almashadigan va elvizak bwlmasligi zarur. Ayniqsa mikroiqlim kwrsatkichlaridan harorat va namlikka alohida e`tibor beriladi. Zoogigienik me`yor buyicha xonaning harorati +3 +16<sup>o</sup>S, havoning harakati 0,25 m/sek, nisbiy namlik 70 – 75%, havodagi gazlar me`yordan oshmasligi kerak. Masalan, havoning harorati 0^oS yoki +25^oS dan yuqori bwlsa, nisbiy namlik 85% dan kwpaysa sigirlarni sut mahsuldorligi 30% gacha kamayadi.