Laboratoriya jumisi 4 Tema: Suwdin` oksidleniwshen`ligin aniqlaw

Laboratoriya-9:Gúnjara hám shrottı gigienalıq bahalaw.


Sabaqtıń maqseti: Gúnjara hám shrottı organoleptik hám laboratoriya usılı menen bahalawdı úyreniw.
Sabaqqa kerekli kórgizbeli qurallar hám reaktivlar: Gúnjara hám shrot úlgileri, mikraskop, mufel` pechi, analitik tárezi, shiyshe tigel`she, probirka, suw basseyni, buyım shishası, spirt kislota aralaspası, 5 % vodorod peroksid eritpesi, xlorid kislota, koncentrlengen sul`fat kislota.
Sabaqtıń mazmunı - Gúnjara hám shrottıń sıpatı olardıń reńi, dámi, iyisi hám ıǵallıǵına qarap bahalanadı.
Ortasha úlgi alıw - Analizge úlgi alıwdan aldın gúnjara hám shrottıń saqlanǵan jeri, Ulgi bir túrliligi, mexanikaliq aralaspaları, dámi, iyisi hám reńi anıqlanadı. Analizge ortasha úlgi dán yaki unsıyaqlı azıqlardan alınǵanday alınadı.
Reńi - Gúnjaralar túrine qarap ózine tán reńge iye boladı. Kúngebaǵar gúnjarası kúlreń, zıǵırdiki - kúlreńnen ashıq qońır reńge deyin, paxtaniki sarǵısh kókshillew, soyaniki - ashıq sarıdan ashıq qaralaw reńge deyin, kógis sarǵısh, saflordiki - kúlreń, mákkejúweriniki - kúlreńnen qońır reńge deyin boladı. Gúnjaralar maylı dánlerdiń ezilgennen qalǵan bólimi. Jaman saqlansa, záhárli otlardıń tuqımı aralassa hám ezilgende artıqsha qızdırılsa onıń reńi ózgeriwi mumkin.
İyisi hám dámi - har qıylı ósimlik dáninen alınatuǵın gúnjaradan qızǵan, sasıq, yaki mogor iyisi kelse onıń buzılǵanlıǵın bildiredi. Eger gúnjara hám shrotlar izǵar yaki samallamaytuǵın imaratlarda saqlansa plisleydi. Jaman iyis, ashqıltım dám gúnjara hám shrotta bakteriyalardıń rawajlanıwı sebepli de boladı.
Gúnjaranıń turin anıqlaw - probirkaǵa 1 g maydalanǵan gúnjara salınıp, ústine spirt kislota aralaspasınan (20 ml 96<sup>0</sup>S li etil spirt hám salıstırma awırlıǵı 1,19 bolǵan xlorid kislotasınan 1ml) 5 ml quyamız. Probirka bir neshe suw basseyninde ısıtılıp, ishindegi eritpe jaqsılap aralastırıladı hám tındırıladı. Gúnjara bólekler shókpege túsedi. Ústińgi bólimindegi tınıǵan suyıqlıqtıń reńine qarap gúnjaranıń túri anıqlanadı. Kúngebaǵardiki gilas reńde, paxtaniki sarı reńde boladı.
Gúnjara hám shrottıń ıǵallıǵın anıqlaw - bulardıń da ıǵallıǵı dánli azıqlardikindey anıqlanadı. Zıǵır, paxta hám mákkejúweri shrotınıń ıǵallıǵı 11 %, kúngebaǵar gúnjarasıniki 8,5 % hám paxta gúnjarasınıń ıǵallıǵı 9 % ten aspawı kerek.
Gúnjara hám shrottıń kúlin anıqlaw - maylı dánler mineral aralaspalardan jaqsı tazalanbaǵan bolsa, gúnjara hám shrottıń kúli kóp shıǵadı, bul bolsa azıqtıń toyımlılıǵın páseytedi. Gúnjara hám shrottıń kúlin anıqlaw ushın tartılǵan shiyshe tigel`shege 2 g maydalanǵan gúnjara yaki shrot alınıp qızdırıladı. Analizdi tezlestiriw ushın + 750 - 800⁰S temperaturalı mufel pechinde kúydiriledi. Kúl tayar bolǵannan keyin onıń awırlıǵı anıqlanadı. Normal kúngebaǵar gúnjarasında 6-7 %, zıǵırdikinde 5,5-8 %, paxtanikinde 7-8 %, gúnjide 7,5-8,2 %, soyanikinde 4 - 6 %, paxta shrottıkinde bolsa 7 % boladı.
Gúnjaranıń sıpatın anıqlaw - stakandaǵı suwǵa azıraq gúnjara salıp, awzı ayna menen jabılǵan halda +36⁰ - 40⁰S li temperaturadaǵı termostatqa qoyıladı. 1 sútkadan keyin awzın ashıp birden iyislep iyisi anıqlanadı. Sıpatlı gúnjara óziniń tábiyiy iyisin saqlaw kerek. Buzıla baslaǵan bolsa shirindi iyisin beredi.
Paxta gúnjarasındaǵı gassipoldı anıqlaw - paxtanı qayta islew nátiyjesinde alınatuǵın azıqlardan gúnjara, shrot, shigit, sheluxa fenol gruppasına kiriwshi organikaliq birikpe gassipol boladı. Gúnjara quramında 0,01 % ten artıq gassipol bolsa haywanlarǵa záhárli tásir etedi.
Gúnjara hám shrottaǵı gassipoldı anıqlaw ushın gúnjara yaki shrottıń mayda bóleginen analitik tárezide 20 - 40 mg ólshep alınadı. Buyım aynashasına azǵana maydalanǵan gúnjara qoyıp, 8-10 preparat tayarlanadı. Bunı ústine 1 tamshı koncentrlengen sul`fat kislota tamızıladı. Bul ósimlik bóleklerin hám gassipoldı qızıl reńge boyaladı. Mikroskoptıń kishkene úlkeyttirgishinde yaki kúshli lupa járdeminde bunı kóriw mumkin. Gassipoldıń muǵdarın anıqlawda boyalǵan qızıl dánesheler sanı sanaladı. Hámme preparatlardaǵı qızıl dánesheler sanalıp, tómendegi formula menen gassipoldıń muǵdarı procentte tabıladı.
X = A / B x 0,085
Bunda: X - gúnjaradaǵı gasstipoldıń muǵdarı %.
A - hámme preparatlardaǵı boyalǵan dánesheler sanı,
B - alınǵan gúnjara muǵdarı, mg
0,085 - turaqli koefficient.
Gúnjara hám shrottıń sıpatın anıqlaw - Shrottan maydalanǵan gúnjaranı parıqlaw ushın úlgiden 15 g stakanǵa salıp, ústine 100-150 ml qaynatılǵan suw quyıp jaqsılap aralastırıladı. 1 saat ishinde shrot shókpege túsedi hám ustindeǵi suyıqlıq tınıqlasadı, zıǵır gúnjarası bolsa onda tegis qamırsıyaqlı massa payda boladı.
Tapsırma № 1 – Gúnjara hám shrot azıqların gigienalıq bahalaw nátiyjeleri

№	Kórsetkishleri	Azıq úlgileri
		№ 1	№ 2	№ 3
1	İyisi
2	Reńi
3	Iǵallıǵı
4	Sıpatı
5	Gassipol muǵdarı

Qadaǵalaw sorawları.

1. 
   Gúnjara hám shrottıń azıqlantırıwdaǵı áhmiyeti?
   
2. 
   Ortasha úlgi alıw usılları?
   
3. 
   Gúnjara hám shrottı bahalaw usılları?