Laboratoriya jumisi 4 Tema: Suwdin` oksidleniwshen`ligin aniqlaw

Suwdın` pataslanıw sebeplarin aytın`?

Koli titr ha`m koli - indeks ne?

Suwdag`ı ulıwma mikroblar sanı qalay anıqlanadı?

Suw qashan gelmentologiyalıq tekseriledi?

Termostat nne ushın isletiledi?

Laboratoriya jumisi - 6
Tema: Suwdi tazalaw ha`m za`lelsizlendiriw usillari.


Sabaqtin` maqseti: İshimlik suwin tazalaw ha`m za`lelsizlendiriw usillari menen laboratoriya sharayatinda tanisiw. Xlorli ha`ktin` aktivligin aniqlaw, suwdin` xlor talapshan`lig`in, qaldiq xlordi ha`m suwdi dixlorlaw usillarin ta`jriybede aniqlaw menen tanisiw.
Sabaqqa kerekli ko`rgizbeli qurallar: Suwni tazalaw usillari keltirilgen kesteler, koagulyantlar, filtrlerdin` kesimi, xlorli ha`k, kolbalar, pipetkalar, o`lshew tsilindiri, distillengen suw, 10 % li kaliy yod, 5 % sulfat kislota, 1 % li kraxmal, 0,01 N giposulfit eritpesi, kontsentrlengen xlorid kislota, tekseriletug`in suw, xlorlang`an suw ha`m 1 % li ha`k eritpesi isletiledi.
Sabaqtin` mazmuni: Suwdi tazalaw usillarina onin` fizikaliq qa`siyetlerin (tiniqliq, ren`i, iyisi, da`mi) jaqsilaytug`in ha`m kimiyaliq qa`siyetlerin (temir, kaltsiy, magniy ha`m basqa elementlar mug`darin kemeyttiretug`in) o`zgerttiretug`in usillar kiredi. Suwdi tazalaw usillari tek mexanikaliq aralaspalardan tazalamastan ba`lki suwdag`i epizootologiyaliq ha`m epidemik qa`wiplerdi de pa`seyttiredi. Suw to`mendegi usillar menen tazalanadi:
1. Suwdi tindiriw usili – bunda suw arnawli idishlarda, suw ha`wizlerinde tindiriladi. Suwdin` tiniw tezligi mexanik aralaspalardin` u`lken kishiligine baylanisli. Ma`selen: 1 m shuqirliqta diametri 1mm lik iri qum – 10 sek.ta, 0,1 mm mayda qum 10 sek.ta, 0,01 mm bo`leksheler bolsa 2 saatta sho`kpege tu`sedi.
2. Koagulyatsiyalash usili – bunda islep shig`ariw a`meliyatinda to`mendegi koagulyantlardan paydalaniladi. Ma`selen: alyuminiy sulfat Al₂(SO₄)₃, temir sulfat Fe₂ SO₄, temir xlorid FeCl₃ ha`m basqalar. Suwdi koagulyatsiyalaw waqitinda koagulyantlardin` dozasin aniqlaw a`hmiyetke iye. Koagulyant dozasi to`mendegishe aniqlanadi: suwdin` 1<sup>0</sup>S qattilig`i 10 ml SaO (kaltsiy oksidine) tuwri keledi. Bul waqitta reaktsiya toliq o`tiwi ushin 20 mg suwsiz alyuminiy sulfat Al<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub> yaki 40 mg suwli Al<sub>2</sub>(SO<sub>4</sub>)<sub>3</sub> * 3N<sub>2</sub>O sarplanadi. (molekulyar awirlig`i 666,42).
3. Filtrlew usili – suwdi tazalaw usillarinan tindirish ha`m koagulyatsiyalaw suwdi toliq tazalamawi mu`mkin. Bunday waqitta filtrlew usilinan paydalaniladi. Bul maqsette ko`p qabatli qumli filtr – rezervuarlardan paydalaniw usinis etiledi. Filtrdegi ha`r bir qabattin` qalinlig`i 0,3 m den 1,3 m ge deyin boladi.
Suwdin` sipatin jaqsilaw ushin onin` qattilig`in jumsatiwda suw ha`k ja`rdeminde – karbonat qattilig`i joqari bolg`anda, suw quraminda sulfatlar, xloridler mug`dari ko`p bolg`anda soda ja`rdeminde qayta islenedi.
Suwdi za`lelsizlendiriw – suwdi koagulyatsiyalash, filtrlew na`tiyjesinde mexanik aralaspalardan, gelment ha`m bakteriyalardan 90-95% tazalanadi. Sonin` ushin da paydalaniw qilinatug`in suwlar za`lelsizlentiriliwi za`ru`r. Suwdi za`lelsizlendiriw ushin to`mendegi fizikaliq ha`m kimiyaliq usillardan paydalaniladi:

1. 
   Qaynatiw usili – qaynatiw na`tiyjesinde suwdag`i mikroblardi ha`mmesi 5-10 minut ishinde nabit boladi.
   
2. 
   UB nurlar ja`rdeminde za`lelsizlendiriw – bul usilda tolqin uzinlig`i 295 nm den 200 nm bolg`an UB nurlardan paydalaniladi. Bunda OHA`M KX-1 markali UB ustanovkasinan paydalaniladi.
   
3. 
   Ultradawis ja`rdeminde za`lelsizlendiriw.
   
4. 
   Ozonlaw, yag`niy ozon gazi ja`rdeminde za`lelsizlendiriw.
   
5. 
   Gu`mis ionlari menen za`lelsizlendiriw.
   
6.