Laboratoriyalıq jumıs №5 Sirke kislotasınıń eterifikasiyasi Jumıstıń maqseti: e

Laboratoriyalıq jumıs №5
Sirke kislotasınıń eterifikasiyasi
Jumıstıń maqseti: eterifikaciya processine tásir qılıwshı derekler, reagentler qatnası, katalizatorlar muǵdarı hám suwdı tartıp alıwshı komponentlerdi butil acetat payda bolıwına tásirin úyreniw.


Teoriyalıq maǵlıwmatlar.
Sirke kislotası efirleri aviaciya hám avtomobil islep shıǵarıw tarawında paydalanılatuǵın joqarı qorǵawshı plёnkalardı payda qılıwshı nitrocellyuloza hám basqa laklar ushın jaqsı eritiwshi sıpatında keń kólemde paydalanıladı. Efirler suwda erigen organikalıq zatlardı ekstrakciya qılıwda mısalı aǵashtı qurǵaq aydap piste kómir alıwda payda bolatuǵın smola astı suwlarınan sirke kislotası alıwda, qattı janılǵılardı gazifikaciyalaw hám kokslaw processinde payda bolǵan fenol suwlarınan fenolların ajıratıp alıwda qollanadı.
Butil spirtiniń sirke kislotası menen reakciyası qaytımlı processler qatarına kiredi.

Butil acetatı eń kóp muǵdarda payda qılıw ushın processke sirke kislotasınıń muǵdarı normadan kereginen artıǵıraq qosıw yamasa reakciya nátiyjesinde payda bolatuǵın suwdı aydap jiberiw yamasa ximiyalıq baylanıstırıw jolı menen joǵaltıw zárúr. Eterifikaciya áste aqırın baratuǵın process, biraq mineral kislotalar yamasa organikalıq sulfokislotalar qatnasında biraz tezlesedi. Sebebi bul kislotalar reakciya processinde katalizator wazıypasın atqarıwshı vodorod ionlarınıń koncentraciyaların joqarı bolıwın támiyinleydi. Eterifikaciya processinde qollanılatuǵın koncentrlengen sulfat kislotası óziniń katalitikalıq tásirinen tısqarı suwdı biriktiriwshi agent rolinde orınlaydıi. Bul reakciya suyıq halatta almasatuǵın gomogen – katalitikalıq reakciyaǵa anıq mısal bola aladı. Reakciya basqıshpa- basqısh baradı:


Qosımsha tómendegi reakciyada baradı.



Tájiriybe ótkiziw ushın kerekli buyımlar, úskeneler hám reaktivler.
1. Kólemi 0,5 l astı domalaq kolba
2. Elektr plitasi.
3. Trubkalı suwıtqısh.
4. Ajıratıw varonkası.
5. Koncentrlengen sirke kislotası.
6. Koncentrlengen sulfat kislotası.
7. Butil spirt.


Jumıstı orınlaw tártibi:
Butil - sirke efirin alıw ushın shar sıyaqlı domalaq túpli 250 ml kólemli kolbaǵa (1) abaylılıq penen vodoprovod kranı astında suwıtıp turǵan halda 22 ml butil spirt hám 10 ml koncentrlengen sirke kislotası salıp aralastırıladı. Payda bolǵan aralaspaǵa 5 ml koncentrlengen sulfat kislotası abaylılıq penen aralastırıladı. Aralaspa suwıǵannan soń oǵan keri (qarama-qarsı) hawa suwıtqıshı (2) jalǵanadı hám elektr plitası ústine ornatılıp bir saat dawamında qaynatıladı. Qaynatılıp atırǵanda kondensaciyaǵa ushırap atırǵan puw qatlamı suwıtqıshtıń shamalap ortasında bolıwın qadaǵalap turıw kerek.
Sintez processi tamam bolǵannan keyin kolba suw astında suwıtıladı hám suw menen eki qatlam suw hám efir qatlamı payda bolǵansha suwıtıladı. Ajıratıwshı voronka járdeminde ónim - efir ajıratıp alınadı hám 10% li soda eritpesi menen reakciyaǵa kirispey qalǵan ti neytrallaw ushın juwıladı.



4 súwret. Sirke kislotasınan efir alıw qurılması.


Sintez processi tamamlanǵannan soń kolbanı suw astında suwıtıladı hám suw menen eki qatlam suw hám efir qatlamı payda bolǵansha suyıltırıladı. Ajıratıwshı voronka járdeminde ónim - efir ajıratıp alınadı hám 10% li soda eritpesi menen reakciyaǵa kirispey qalǵan ti neytrallaw ushın juwıladı hám efir qatlamı ajıratıp alınadı, onı qaldıq suwlardan danadar kalciy xlor menen qurıtıladı. Soń efir filtrlenip 123 - 125⁰C temperatura átirapında aydaladı. Payda bolǵan taza efir kolbaǵa (4) jıynaladı.
Tájiriybe nátiyjesinde ónimniń shıǵıw muǵdarı anıqlanadı.
Tájiriybeler dáslepki komponentlerdiń túrli muǵdarlarında orınlanadı.

	CH3COOH	C4H9OH	H2SO4
Ml	10 20 10	22 22 10	5 5 -

Ónimniń shıǵıwı tómendegi teńleme menen anıqlanadı:

– efirdiń teoriyalıq payda bolıw muǵdarı (stexiometrik teńleme boyinsha esaplap tabıladı). Dáslepki ónim awırlıǵı onıń kólem hám tıǵızlıǵınan keltirip shıǵarıladı, tıǵızlıq densimetr járdeminde anıqlanadı.
– ámelde payda bolǵan efir muǵdarı.


Tekseriw ushın sorawlar
1. Qanday process eterifikaciya dep ataladı?
2. Qanday quramalı efirlerden insan azıq-awqat retinde paydalanadı?
3. Sirke kislotasınıń butil spirti menen eterifikaciyasında qanday katalizator paydalanadı?
4. Reakciya teńlemelerin jazıń.
5. Efirdiń teoriyalıq shıǵıwı qanday boladı?


Ádebiyatlar

1. 
   Muxlenov İ.P. Praktikum po obshey ximicheskiy texnologii. M. Vıssh. shkola.1973.
   
2. 
   Volfkovich S.İ. Obshaya ximicheskaya texnologiya M.L.Gosximizdat. 1963.
   
3. 
   Feyxsfel V.O., Ruban V.L. Laboratornıy praktikum po texnologii osnovnogo organicheskogo sinteza. M:L. Ximiya. 1966.