Lazerlar va ularning amaliyjtdagi o'rni. Sh Sodiqova pdf pdf

---

talablarga lazer texnologiyasi javob beradi. Haqiqatan ham bir- 
biriga o‘xshamagan fan sohalarida lazerlardan muvaffaqiyatli 
foydalanilmoqda, jumladan, ular optik aloqa, qishloq xo‘jaligida, 
jarayonlarni nazorat qilish, radikallar kimyosi, golografiya, 
tibbiyot, izotoplarni ajratish, integral sxemalami tayyorlash hamda 
sanoatda payvandlash va hokazolardir. Mazkur sohalar o ‘z 
navbatida lazerlarga taalluqli ilmiy tadqiqot ishlarini keskin 
rivojlantirishni taqozo etmoqda.
Kvant elektronikasi - hozirgi zamon fizikasini elektromagnit 
toMqinlami majburiy nurlanish vositasida yuzaga keltirish (genera- 
tsiyalash) hamda ularni kuchaytirish usullarini o ‘rganuvchi muhirn 
qismi hisoblanadi. Bunda optik kvant kuchaytirgichlar va gene- 
ratorlaming xususiyatlari hamda ulaming turli maqsadlarda qo‘l- 
lanilish vositalari o ‘rganiladi. Optik kvant generatorlar (OKG) -
lazerlaming, yuqori energiyaga ega bo‘lishi lazer nurining ajoyib 
xususiyatlari nomoyon bo‘lishi bilan bogMiqdir.
Kvant generatorlarining yorug‘lik nurlari chiqaruvchilari 
optik kvant generator yoki lazer nomini olgan. Lazer so‘zi 
inglizcha “Light amplification by stimulated emission ofradiation ” 
so‘zlarining bosh harflaridan tuzilgan qisqartirilgan nom bo‘lib 
‘majburiy nurlanish vositasida yorugMik nurlanishini kuchaytirish, 
degan ma’noni bildiradi.
Nemis fizik olimi A.Eynshteyn 1916-yili kvant tushunchalari 
asosida yorug'likning yutilishi yoki nurlanishi biror energetik 
holatdan boshqa energetik holatga o‘tishda majburiy nurlanish 
jarayoni boMishi mumkinligi to‘g‘risida o ‘zining fikrini aytib, 
emperik formula tavsiya etadi. A. Eynshteyn taxminiga ko‘ra 
atomning uyg‘ongan holatdan asosiy holatga o‘tishida nur 
chiqarishi ikki usul bilan, o ‘z - o‘zidan va majburiy nurlanish 
vositasida yuz berishi mumkin. YorugMik nurlari uchun majburiy 
nurlanish o ‘z - o ‘zidan nurlanishga nisbatan juda kuchsiz bo‘lgani 
uchun uni asosiy nurlanishdan deyarli ajratib boMmaydi. Shuning 
uchun majburiy nurlanish dastlab o ‘ta yuqori chastotali (O'YUCH) 
to‘lqinlar bilan tajriba olib borishda kuzatilgan. 
1954-yiI 
N.G.Basov, A.M.Proxorov va Ch.X.Tauns tomonidan molekular 
kvant generator (mazer) yaratildi. Mazer -  yuqori yo‘nalganlikka

---

ega boigan o ‘zgarmas aniq chastotada quvvatli kogerent 
elektromagnit nurlanish hosil qiluvchi qurilmadir. Mazerning 
ishlashi 
ammiak 
molekulalarining 
majburiy 
nurlanishiga 
asoslangan. Bunda ammiak molekulalarining 24 Ggs chastotada 
kogerent nurlanish xususiyatiga ega boMishi kuzatilgan. Optik 
to‘qinlari oralig‘ida majburiy nurlanishni chiqaradigan mazerlami
- lazerlar deyiladi. 1964-yili kvant elektronika sohasiga tegishli 
fundamental tadqiqotlar uchun Rossiya olimlari N'.GJBasov va 
A.M.Proxorov hamda amerikalik olim Ch.X.Tauns Nobel 
mukofotiga sazovor boMishgan. T.G.Meyman tomonidan amalda 
birinchi marta lazer nuri olingan bo‘lsa, hozirgi vaqtda, ham quw at 
jihatidan, ham spektming ishchi sohasi bo‘yicha monoxromatik 
lazerlar yaratildiki, ular mazkur fan sohasida bo‘layotgan ulkan 
rivojlanishdan dalolat beradi. Lazerlar to‘g‘risida gap borganda 
ulaming murakkab tabiatini, ularni qo‘llanilish sohasi keng va rang
- barangligini e’tiborga olish zarur.
Mazkur qo‘llanmani yozishdan maqsad talabalami juda tez 
rivojlanib borayotgan fan sohasi bo‘lmish lazerlaming nazariy 
asoslari. turlari, qoilanilish sohalari bilan tanishtirishdir. Shu bilan 
birga lazer texnologiyasi bilan tanishgan talabalarda shu fan 
sohasining amaliyotga qo‘llashga ishtiyoq tug‘ilishi tabiiy. 
Lazerlaming 
yuqorida 
aytganimizdek, 
tibbiyotdan 
tortib 
texnikaning juda ko‘p sohalariga kirib borayotganligi uchun bu 
sohadagi o‘quv qo‘llanma akademik litseylar, kasb - hunar 
kollejlar, oliy ta’lim muassasalari talabalari, katta ilmiy xodim - 
izlanuvchilari. ilmiy xodimlar, talabalar, o‘qituvchi!ar uchun 
foydadan holi bo‘lmas degan umiddamiz.
5