Ўлчаш воситаларини танлаш

Aim.uz

Ўлчаш воситаларини танлаш
Ҳар бир айрим ҳолда технологик параметрларни улчаш қайд қилиш ва назорат қилиш воситаларини жорий қилиш масалаларини ҳал қилишда ўлчаш воситаларини (ЎВ) танлашни асослашга тўғри келади.
Ўлчаш воситаларини танлаш ЎВ га аниқ талаблар қўйишдан ва ЎВнинг бу талабларга жавоб берувчи турларини танлашдан, ўлчаш алгоритмини ишлаб чиқишдан (ёки аниқлан-тиришдан) иборат. ЎВни танлаш ва танловни асослаш уларнинг умумлашган метрологик тавсифларини ЎВ ни ўлчашда ҳамма иштирок этувчиларнинг таъсирини, қўшимча қурилмаларни, моддалар ва материалларнинг, ўлчаш усулларининг хусусиятларини ва унинг натижаларига ишлов беришни ҳисобга олишни ҳамда аниқлашни талаб қилади.
ЎВга бўлган талаблар технологик, конструктив, метрологик, иқтисодий, экологик ва ижтимоий характерга эга бўлиб, унга: йўл қўйиладиган хатоликлар чегараси; ўлчаш шароитлари (ўлчаш объекти ва атроф муҳитнинг ЎВ маълумотлари бўйича ўлчанмайдиган, аммо ўлчаш натижасига таъсир этувчи параметрлар); ЎВнинг тез таъсир кўрсатиши; ўлчаш ахборотининг тури (маҳаллий кўрсатишлар, масофадан туриб курсатишлар, автоматик қайд қилиш, интеграллаш, сигнализация ва ҳоказо); микропроцессор ва ЭҲМ асосида автоматик бошқариш тизимларида ахборотдан фойдаланиш зарурати ва имкониятлари; ЎВ ни ўрнатиш хоналарига ва шароитларига талаблар; фойдаланиш қиймати ва иқтисодий самарадорлик; ЎВ ва қурилмаларни монтаж қилувчи ҳамда техник хизмат кўрсатувчи ходимларга талаблар.
ЎВни танлаш, одатда, уч босқичда амалга оширилади.
Биринчи босқич ўлчаш объектини таҳлил қилишдан иборат, бунда маҳсулотнинг тегишли турига кўра тегишли норматив-техник ва технологик ҳужжатлар ўрганилади, маҳсулотнинг сифати ва миқдорий кўрсаткичлари таҳлил қилинади, улар ўлчовларининг чегараси, технологик жараённинг кечиш шароитлари, технологик жараёнлар параметрларини ва маҳсулот сифати кўрсаткичларини ўлчаш ва назорат қилишнинг мумкин бўладиган турлари таҳлил қилинади. Биринчи босқич натижаларига кўра маҳсулотнинг назорат қилинадиган кўрсаткичлари ва технологик жараён параметрлари рўйхати қуйидаги намуна бўйича тузилади: технологик жараён босқичининг номи; параметрнинг номи; параметрнинг ўзгариши мумкин бўлган чегаралари; параметрни назорат қилишнинг мумкин бўладиган тури; жараённинг муҳим тавсифлари.
Иккинчи босқич ЎВ ни танлашда қўлланиладиган ва таклиф этиладиган усулларни таққослаб таҳлил қилишдан иборат. Бу босқичда қандай ўлчашларни — бевосита ёки билвосита ўлчашларни танлаш кераклиги ҳал қилинади; бўлиши мумкин бўлган ўлчаш хатоликлари турли услублар ва воситалар билан баҳоланади ва ЎВ нинг афзал вариантлари танланади; синов танлаб олиш жойлари ёки ЎВ ни ўрнатиш жойлари, кўрсатишларини ёзиб олиш услублари ва даврийлиги аниқланади, ўлчаш натижаларига ишлов бериш алгоритми ва улардан фойдаланиш тартиби ўрнатилади. Иккинчи босқич натижаларига кўра технологик параметрни назорат қилиш схемаси тузилади.
Учинчи босқич таклиф этилаётган ЎВини ва ҳақиқий сифатларини аниқлаш учун ЎВ ни танлаш услубларини тажрибада текшириб кўришдан (тадқиқот синовларидан) иборат.
Улчаш воситаларини танлаш ва танлашни асослашнинг қуйида келтирилган тартиби асосан технологик жараёнларнинг параметрларини назорат қилишни автоматлаштириш бўйича ўқув ишларини бажаришда тавсия этилади.
Маълум параметрни ўлчаш бўйича топшириқда (лойиҳалашда у техник вазифа дейилади) қуйидагилар бўлиши керак:
1) технологик параметрнинг номи (масалан, ҳарорат, t);
2) унинг ўлчанадиган қиймати (масалан, t_ўл=100°С);
3) мумкин бўладиган, яъни технологик йўл қўйиладиган четланишлар чегаралари (масалан, ∆t_қўш = ± 1,5°С);
4) ўлчаш шартлари (масалан, диаметри 500 мм бўлган идишда муҳитнинг босими 0,5 мПа дан ортиқ бўлмаганда);
5) технологик жараённинг кечиш шароитлари (масалан, ҳарорат аста-секин ўзгаради, муҳит агрессив эмас, қовушоқ эмас ва шу каби);
6) назорат қилиш тури (масалан, дискли диаграммада кўрсатиш ва қайд этиш);
7) маълумотларни узатиш учун ўлчаш ахборотининг тури (масалан, бир хиллаштирилган унификацияланган) токли сигнал 0-5 мА).
Шундай қилиб, бизнинг мисолимизда диаметри 500 мм бўлган идишда босим 0,5 мПа дан ортиқ бўлмаганда агрессив бўлмаган муҳитнинг 100±1,5°С ҳароратини ўлчаш ва қайд этиш учун ЎВ ни танлаш зарур; бунда иккиламчи асбоб бир хиллаштирилган токли сигнал 0—5 мА бўлиши керак.
Топшириқнинг метрологик талабларидан келиб чиқиб ва иқтисодий мақсадга мувофиқликни ҳисобга олган ҳолда ТСМ туридаги қаршилик термоўзгарткичидан (2-бобга қаранг) ва ДИСК-250 туридаги иккиламчи қайд қилувчи асбобдан (8-боб,6-§ га қаранг) иборат ўлчаш мажмуасини олдиндан аниклаш мумкин.
ЎВ ўлчашларининг юқори чегараси (N_max) қуйидаги ифодаларга кўра аниқланади.
1) секин ўзгарувчи ўлчанаётган катталик учун:
N_ўзг≤(3/2)N_max;
2)тез ўзгарувчи катталик учун:
N_ўзг≤2N_max.
Шундай қилиб, t_max≥3.100/2=150⁰C.
Шуни аниқлаштирамизки, ТСМ.-0879 НСХ 100 М (рухсат синфи В) 200°С гача чегарада (диапазонда) ишлайди, яъни топшириқнинг шартлари қаноатлантирилади.
Термоқаршиликнинг ўрнатиш чуқурлигини 250 мм деб ҳисоблаб, ТСМ турини аниқлаймиз: ТСМ-0879 5Ц2.821 430-58.
Рухсат синфи В бўлган ТСМ нинг асосий йўл қўйиладиган хатолиги 100° С ҳарорат учун ∆t_тқ = 0,25 + 0,0035t = 0,25 + 0,0035*100=0,6°С ифода билан аниқланади (1-бобга қаранг).
ДИСК- 250 иккиламчи асбоб учун дастлаб N_max ўлчашнинг юқори чегарасини аниклаш зарур. У стандарт қатoрдан танлаб олинади; t_mах = 150°С, t_min=0.
Талаб қилинган N_max нинг стандарт қатор қийматлари билан моc тушмаслик ҳолларида N_max нинг энг яқин катта қиймати танланади ва хатолик шу қиймат бўйича олиб борилади. Масалан, ҳисоблашда биз t = 175°С қийматни олган бўлсак, у ҳолда юқори чегара 200°С танланган бўлар эди.
Кейин иккиламчи асбобнинг тури танланади: ДИСК-250-1131, аниқлик синфи 0,5.
ДИСК-250 иккиламчи асбобнинг асосий йўл қўйиладиган хатолиги
_{ }.
Шундай қилиб, топшириққа биноан ∆t_тқ = 0,6°С бўлган ТСМ = 08795 ц 2. 821 қаршилик термоўзгарткичи ва ∆t_и.а=0,75 бўлган ДИСК = 250 — 1131 иккиламчи қайд этувчи асбобдан иборат ўлчаш мажмуаси танланган.
ЎВ ни аниқлиги бўйича танлашни асослашда танланган ўлчаш мажмуаси (ёки алоҳида ЎВ) ўлчанаётган параметрнинг топшириқ бўйича йўл қўядиган четлашишни таъминланишини исботлаш зарур:
_{ }.
∆t_к факт < ∆t_қўш бўлгани учун танлаш тўғри бажарилган.
Aгар ∆t_к факт >∆t_қўш бўлган ҳолда танланган ўлчаш воситалари фойдаланиши мумкин эмас ва бирламчи ўзгарткичнинг йўл қўйилган четлашишлари бўйича танлов масаласини қайта кўриб чиқиш заруp ёки аниқлик синфи юқорироқ бўлган иккиламчи асбобни қўллаш ёки бошқа ЎВ ни танлаш зарур.
Бундай турдаги масалалар ҳар бир параметр бўйича асосий технологик жараёнларни автоматлаштиришда ҳал этилади.
Иккинчи даражали параметрларни назорат (технологик назорат, сигнализация ва ҳоказо) одатда, танланган ЎВ нинг хақиқий хатоси 1-бобда баён қилинган қоидалар бўйича аниқланади.

Aim.uz