Lekciya №10 Oqıtıwshı kásiplik iskerliginde pedagogikalıq texnikanıń áhmiyeti hám onı qáliplestiriw usılları

Pedagogikalıq texnikann kórinetuǵın etıwde oqıtıwshıningtashqi kórinisi
Uqituvchining sırtqı kórinisi pedagogikalıq texnikasın kórinetuǵın etiwshi zárúrli qásiyetlerinen biri bolıp tabıladı. Hár qanday insannıń sırtqı kórinisi átirapdagilarga estetik mánis hám zawıq kásip etip, turaqlı itibarda bolıwın esten shıǵarmaw kerek. Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisin tiykarınan kórsetiw etiwshi zárúrli qásiyetleri onıń betindegi mehribanlıq, saldamlılıq, júriwinde bosiqlik, tábiyliqlik bolıp tabıladı. Oqıtıwshı klasqa kiriwi menen sózsiz oqıwshılar itibarında boladı, olar menen baylanıske kirisiwedi.
Klass saqnasında atqarılıp atırǵan onıń qále unamlı, qále unamsız xattiharakatlari oqıwshılarǵa tásir ótkera baslaydı. Ásirese, jas oqıtıwshı dáslepki bar sabaqǵa kiriwinden aldın sezim-tınıshsızlanıwın, qáweterin engishi, ózin erkin tutıwı, birinshi sabaq waqtında júz bolıwı múmkin bolǵan hár qanday áwmetsizlikten ózin joǵatmasligi kerek.
Oqıtıwshınıń sırtqı kórinisinde, pedagogikalıq texnikası sistemasındaǵı mimik, pantomimik jaǵdaylar zárúrli áhmiyetke iye. Oqıtıwshınıń xatti háreketin tikkeley kórsetiw etiwshi mimik hám pantomimik ańlatpası, oqıtıwshınıń ım-ishara -belgisinde, mánisli qarawlarında, xoshametlentiretuǵın yamasa mısqıllı mıyıq tartıwında kórinetuǵın boladı hám olar oqıtıwshı -tárbiyashiniń pedagogikalıq tásir kórsetiwinde, shınıǵıwlardı nátiyjeli hám mazmunli ótiwinde puqta jay tayarlab beredi.
MIMIKA - bul óz pikirlerin, keyipin, jaǵdayın, sezimin qas, kóz hám júz muskullarınıń háreketi menen bayanlaw kórkem óneri bolıp tabıladı. Geyde yuzning hám názerdiń ańlatpası o'kuvchilarga katga tásir kórsetedi.
Mimik háreketler, ańlatpalar maǵlıwmatlardıń sezimiy áhmiyetin kúsheytip, olardı chukur ózlestiriw múmkinshiligin beredi. Oqıwshılar oqıtıwshına qaray onıń keyipin, munasábetin demde «uqib» aladılar. SHuning ushın uydagi birpara qolaysızlıqlar, sezimge beriliw, ǵam hám uwayımdıń oqıtıwshı júzinde hám mimik belgilerinde ańlatılıwı múmkin emes. CHunki bul qolaysızlıqlar oqıwshınıń sabaq shınıǵıwların orınlawında óziniń unamsız tásirin kórsetedi. Oqıtıwshınıń júz ańlatpasında, mimik belgilerinde tek sabaq shınıǵıwlarına tán bolǵan, oqıwshılarǵa tálim hám tárbiyalıq tapsırmalardı tarqatıp alıwǵa járdem bere alatuǵın kórinislerdi ańlatıw kerek.
Oqıtıwshınıń júz ańlatpası, sóylewi, studentler menen óz-ara munasábeti onıń individual xarakterine uyqas bolıwı kerek. Oqıtıwshı júz kórinisindegi mimik ańlatpa, tálim-tárbiya nizamlıqlarına uyqas isenim, maqullaw, qadaǵan etiw, norozshshk, quwanısh, maqtanıw, qızıǵıwshılıq, kemsalıyqalıq, ikkilanish sıyaqlı x>'susiyatlarni ańlatıwı múmkin. Bunda dawıstaǵı túrli ózgerisler, sóylewdiń túsinikli aytılıwı zárúrli áhmiyetke iye. Mimik ańlatpanıń tiykarǵı belgilerin kórsetiwde qas, kóz, júz kórinisi qatnasadı.
Qas, kóz, júz o'kuvchilar juwabınan qaniqish, quwanıw, maqtanıw yamasa tán alıw, narazılıq, qaniqmaslik, xafa bolıw hám basqa belgilerdi ańlatıw menen birge, oqıwshılar dıqqatın bolmaydıden, basqalarǵa irkinish etpesten tálim-tárbiya jumısların nátiyjeli aparıwǵa da járdem beredi. SHuni bólek belgilengenler etip ótiw kerek, mimik ańlatpalar oqıtıwshınıń xarakterin, ishki dúnyasın, ruwxıylıqın, pedagogikalıq iskerliginiń individual qásiyetlerin kemshiliksiz kórsetip beredi. Oqıtıwshınıń mimikasi kórsetilgen názeri studentlerge, yamasa ayırım studentke qaratılǵan boladı. Doskaǵa, qapıka, áynekke, kórgezbeli kurollarga yamasa diywalǵa nigox tastap mimik ańlatpalardı kórsetiw hesh múmkin emes.
PANTOMIMIKA - bul gewde, qol, ayaq háreketin tártipke soluvchi usıl bolıp tabıladı. Oqıtıwshınıń tálim-tárbiyalıq iskerliginde oqıwshılar menen baylanısi úlken áhmiyetke iye bolıwı barlıqǵa málim. Biraq oqıwshılar menen baylanısde oqıtıwshınıń pantomimikasi, yaǵnıy, gewde, qol, ayaq háreketi tuwrı ańlatpalanmasa, tálim-tárbiyaǵa tiykarlanǵan baylanıs nátiyje bermasligi múmkin. Oqıtıwshı óz gewdesi, qolı, ayaq háreketleriniń jaǵdayı arqalı hár qanday pedagogikalıq maǵlıwmatlardıń obrazın “chiza” alsa, o'kuvchilar bunnan zavqlanadilar, olar ishki sezim-sezimleri, sırtqı sezimleri menen ko'shilib pútkil sanasına oqıw materialları mazmunın o'zlapggirishga qaratadılar. Pantomimika gewdeni ras tutıp yura bshshsh, qol hám ayaq háreketleriniń bir birine sáykesligi, pikirlerin anıq hám tolıq bayanlaa turıp qolın, boshgash túrli háreketlerde ańlatıw oqıtıwshınıń óz bilimine, kúshine isenimin ańlatadı. SHuning ushın oqıtıwshınıń studentler aldında ózin tuta biliw jaǵdayın tárbiyalawı kerek. (ayaqları 12-15 sm. keńlikte, bir ayoq sal aldınǵa surilgan halda turıw ). Oqıtıwshınıń júriwi, qol hám ayaq arqalı ım-ishara -belgileri artıqsha háreketlerden erkin bolıwı kerek. Mısalı : auditoriyada keyin basıp aldınǵa tez tez júriw, qolı menen túrli ım-ishara -belgiler qılıw, basın uyoqbuyoqqa taslaw hám taǵı basqa. Bunday jaǵdaylar sabaq dawamında oqıwshılardıń itibarın bolıp, dilgirin keltiredi hám úyrenilip atırǵan pánge, oqıtıwshına salıstırǵanda húrmetsizlik keyipin uygotadi.
Oqıtıwshı mashgulot ótiw processinde tek aldınǵa júriwi usınıs etiledi. Ol yondan, bul yonga júriw studentler pikirin boladı. Old tárepke yurayotganida oqıtıwshı zárúrli waqıyalardı bayanlawı múmkin, sebebi bunda studentler oqıtıwshın pútkil dıqqatları menen esitip atırǵan boladılar.
Oqıtıwshınıń pantomimik háreketleri sistemasında óz sezimiy jaǵdayın basqara alıwı zárúrli áhmiyetke iye. Oqıtıwshı oqıwshılar menen baylanıs processinde qızǵın gúzetiw astında boladı. Onıń keyipindegi ózgerisler pantomimik háreketlerinde kórinetuǵın boladı. SHu sebepli oqıwshılarǵa tálim-tárbiyalıq tásir kórsetiw processinde (sabaqta, sabaqtan tısqarı shınıǵıwlar waqtında, tárbiyalıq jumıslar processinde) óz sezimin basqara alıwı, saldamlı bolıwı, umidbaxshlik, qayırqompik keyipinde bóle alıw qábiletlerine ıyelewi zárúr. Pantomimik háreketler sisteması oqıtıwshında bır jola payda bolatuǵın kónlikpe emes. Onıń ushın oqıtıwshı óz ústinde tınımsız islewi, dáslepki pedagogikalıq iskerligi dáwirinde kemshiliklerin demde tawıp jónge salıw eta alıwı dárkar. CHunki, jıllar dawamında oqıtıwshı óziniń hár bir háreketine maslawıp onı ádet qılıp alıwı múmkin. Jetilisken pantomimik ilmiy tájriybelerge iye bolǵan oqıtıwshı óz-ózin qadaǵalaw ete aladı, kóp jıllıq iskerligi dawamında saw nerv sistemasın ózinde tárbiyalap asabiylashishdan, sezimiy hám intellektual zorıǵıwlardan ózin saqlay aladı. Pantomimik háreketlerde óz sezimiy jaǵdayın baqlawda oqıtıwshı tómendegi jaǵdaylarǵa itibar beriwi maqsetke muvofik bolıp tabıladı: