Lekciya №11. Yad qurĺlmalari hám olardĺŃ quramĺ Joba

Tezligi - waqtınshalıq parametr bolıp tabıladı. Ol maǵlıwmattı jazıw hám 
oqıwdıń cikl waqıtı menen ólshenedi. 
Quwat sarpı oqıw hám saqlaw rejiminde quwat dereginen tutınılatuǵın 
quwat penen belgilenedi. 
Ámelge asırılǵan funkciyalarǵa kóre YQnıń tómendegi túrleri ajıratıladı: 
operativ yad qurılması (OYQ - Random Access Memory (RAM)), turaqlı yad 
qurılması (TYQ - Read Only Memory (ROM)), programmalastırılatuǵın turaqlı 
yad qurılması (PTYQ - Programmable Read Only Memory (PROM)). 
Operativ YQ. Operativ YQ cifrlı qurılmanıń joqarı islew tezliginde 
saqlanǵan maǵlıwmatlardı tańlaw hám jańalaw zárúr bolǵan sharayatlarda 
qollanıladı. Nátiyjede, operativ YQ saqlanǵan sózlerdi oqıw hám jańa sózlerdi 
joqarı tezlikte jazıw ushın rejimlerdi usınıs etedi. 

---

 Cifrlı qurılmalarda OYQ olardıń islewin belgileytuǵın programmanı, sonıń 
menen birge, maǵlıwmatlardı qayta islewdiń dáslepki, aralıq hám juwmaqlawshı 
nátiyjelerin saqlaw ushın isletiledi. 
Funkcional diagrammalarda yad mikrosxeması súwrette kórsetilgeni sıyaqlı, 
shep hám oń tárepleri bolǵan ápiwayı tórtmúyeshler 11.1-súwrette súwretlengen. 
11.1-súwret. Funkcional diagrammalarda OYQnıń shártli súwreti. 
Mikrosxemada úsh kirisiw toparı bar: adresli kiriwler, maǵlıwmatlardıń 
kiriw (leri) hám basqarıw kiriwleri. 
Adress kiriwleri sanı (A
0
÷A
k
) yad mikrosxemasınıńsıyımlılıǵı hám dúziliwi, 
sonıń menen birge, adressdi jetkizip beriw usılı menen belgilenedi. Kórinip 
turǵanınday, E
Сх
mikrosxemasınıńsıyımlılıǵı, Nadresler(sózler) sanınıń sóz uzınlıǵı 
n boyınsha kóbeymesine teń, adress kiriwleriniń kerekli sanın anıq belgilemeydi. N 
sózden qálegenine múrájáát qılıw log
2
N adresin talap etedi. Mısalı, E
Сх
= 128 Mbit 
kólemli mikrosxemanı adreslew ushın 16 M × 8 (adresler × bit) shólkemlestiriw, 
log
2
16М = log
2
(2
4
× 2
20
) = 24 razryadı jeterli. 
Adresti jiberiw usılı mikrosxemanıń adress kiriwleri sanına da tásir etedi. 
Solay etip, dinamikalıq operativ YQda keń tarqalǵan adresli kiriwlerdi 
multiplekslew usılı birdey adresli kiriwlerdi adrestiń joqarı bóleginiń (yarımınıń) 
birinshi bólegi - qatardıń adresine (Row Address) gezekpe-gezek jetkizip beriwden 
ibarat, hám keyin - tómengi bólekten –baǵananıń adresi (Column Address), kerekli 
adresti kiritiw sanın eki ese kemeytiw imkaniyatın beredi. Álbette, bul yadqa kiriw 
waqtın azmaz asıradı, biraq bul ekonomikalıq (hám sxematikalıq) tárepten tiykarlı 
bolıp shıǵadı. 
Statikalıq YQda barlıq adress bitlari bir waqttıń ózinde adress kiritiwlerine 
beriledi. 
Maǵlıwmatlar kiritiw sanı (DI - Data Input) saqlanǵan sózlerdiń sóz 
uzınlıǵına teń. Maǵlıwmatlar shıǵıwı sanı (DO - Data Output) da saqlanǵan 
sózlerdiń sóz uzınlıǵına teń. Usınıń menen birge, kóbinese maǵlıwmatlardı kiritiw 
hám shıǵıwlar birlestiriledi, bul bolsa yad chiplarındaǵı maǵlıwmatlar pinları sanın 
eki ese kemeytiwi, sonıń menen birge, maǵlıwmatlar avtobuslarına jalǵanıwın 
ápiwayılastırıwı múmkin. 

---

 Onıń ushın yad mikrosxemalarınıń shıǵıwları (yamasa estrodiol kiriwler / 
shıǵıwlar) ádette bir neshe mikrosxemalardıń shıǵıwların qosımsha OR 
agregatlarınan paydalanbastan birdey avtobusqa jalǵaw imkaniyatın beretuǵın 
arnawlı shıǵıw basqıshına iye. Bunday shıǵıwlardı shólkemlestiriwdiń eki variantı 
bar: úsh teńdey turaqlı shıǵıw (yamasa z-shıǵıw) hám ashıq kollektor shıǵıwı. 
Shıǵıw túri mikrosxema súwretiniń oń maydanınıń joqarı bóleginde arnawlı belgi 
menen belgilenedi. 11.1-súwrette z-shıǵıwın kórsetedi. 
Ashıq kollektor maǵlıwmatlarınıń shıǵıwı ádette teris boladı. 
Basqarıw kiriwleri hár túrlı túrdegi yad mikrosxemalari ushın maqset hám 
belgilewde sezilerli dárejede parıq etiwi múmkin. 
Barlıq jaǵdaylarda kiriw rejimin basqarıw ushın kiriw bar: oqıw yamasa 
jazıw. Onıń tez-tez belgileniwi WE # (Write Enable-jazıp alıw ruxsati). Bul kiritiw 
ádette teris (bul # belgisi neni ańlatadı ), yaǵnıy.jazıw rejimi bul kiriwdegi signal 
ma`nisi nolga teń bolǵanda qosıladı hám kiriw birge ornatılǵanda oqıw ámelge 
asırıladı. 
Derlik barlıq chiplarda tabılǵan jáne bir keń tarqalǵan signal chipti tańlaw 
signalı bolıp tabıladı - CS # (Chip Select). Bul kiriwde ádette teris boladı hám 
ondaǵı bir mánispenen mikrosxema " óshirilgen" jaǵdayǵa ótedi (mikrosxemanıń 
maǵlıwmatlar shıǵıwı, eger ol z-shıǵıw bolsa, joqarı shıǵıw qarsılıǵı jaǵdayına 
ótedi yamasa "1" jaǵdayı, eger ol ashıq kollektor menen teris shıǵıw bolsa ). CS#
kiriwindegi signal nolge teń bolsa, mikrosxema aktiv jaǵdayda boladı. 
Dinamikalıq OYQadresli kiriwlerdi multiplekslewde buyrıq (strobe) 
signallarınıń eki basqarıw kiriwi qollanıladı: RAS# (Row Address Strobe - 
qataradresi buyrıǵı) hámCAS# (Column Address Strobe –baǵanaadresi buyrıǵı). Bul 
kiriwlerdegi signallar adress kiriwlerinde sáykes túrde qatar yamasa baǵana adresi 
ornatılǵan waqıtta aktiv jaǵdayǵa ("0" ge) ótkeriledi.