Lekciya №11. Yad qurĺlmalari hám olardĺŃ quramĺ Joba

Turaqlı YQ.Turaqlı YQ oǵan kiritilgennen keyin bazı maǵlıwmatlardı 
saqlaw ushın mólsherlengen, hátte quwat óshirilgen bolsa da buzilmaydi. TYQ 
oqıw rejimin támiyinleydi hám jazıw rejimin támiyinlemeydi. TYQ cifrlı 
qurılmalar uzaq waqıt isleytuǵın, hár qıylı dáslepki maǵlıwmatlar menen birdey 
mashqalalardı qayta -qayta sheshetuǵın programmalardı saqlaw ushın isletiledi. 
Cifrlı 
qurılmanıń 
islewi 
dawamında 
TYQ 
retinde 
qayta 
programmalastırılatuǵın TYQ isletiledi. Ol TYQnan parıq etedi, sebebi PTYQ 
jazıp alınǵannan keyin maǵlıwmattı jańalaw imkaniyatın beredi, yaǵnıy jazıw 
rejimin támiyinleydi. Biraq, OYQnan parıqlı túrde, maǵlıwmattı jazıw 
maǵlıwmattıń oqılıwınan kóre bir qansha uzaǵıraq waqıtın aladı (mısalı, mińlaǵan 
ret). Sol sebepli cifrlı qurılma islep atirǵan waqıtta jazıp bolmaydı hám onıń 
islewin toqtatıwdı talap etedi. 
Sonıń menen birge, bunday yadtıń eki tiykarǵı túri bar: bir 
mártelikprogrammalastırılatuǵın hám qayta programmalastırılatuǵın. 
Eń ápiwayıları bir mártelik programmalastırılatuǵın TYQlar bolıp tabıladı. 
Bul yad qurılmalarında jazıw tek tranzistorlar terminalları hám matrica avtobusları 
arasındaǵı baylanıstırıwshı ótiw úskenelerin joq etiw arqalı ámelge asırıladı 

---

(háttebiraz basqasha texnologiyalar barbolsa da). Funkcional diagrammada 
programmalastırılatuǵın TYQ súwreti 11.2-súwrette kórsetilgen. 
11.2-súwret. Funkcional diagrammada programmalanatuǵın TYQ. 
Qayta programmalastırılatuǵın TYQlar olardaǵı maǵlıwmatlardı bir neshe 
márte jazıp alıw imkaniyatın beredi. Álbette, bunday yadta dizimge alıw 
processinde jumperlardı joq etiwden kóre basqa principten paydalanıw kerek. 
Ulıwmalıq texnologiya variantları tranzistordı qosıw shegara kernewin 
páseytiretuǵın zaryadtı saqlawǵa ılayıq bolǵan hám quwat óshirilgeninde bul 
zaryadtı ustap turatuǵın quramalı esikli MOYa-tranzistorlardan (kompozit yamasa 
"júziwshi") paydalanadı. Bunday TYQlardıprogrammalastırıw maǵlıwmatlar 
jazılıwı kerek bolǵan tranzistorlardıń esiklerinde tólewlerdi jaratıwdan ibarat 
(ádette "0", sebebi barlıq "1" bunday mikrosxemalarda dáslepki jaǵdayda jazıladı ). 
Qayta jazıwdan aldın, aldın jazılǵan maǵlıwmatlardı óshiriw talap etiledi. 
Ol teris polarit kernewin qollaw yamasa ultrafiolet nurlar járdeminde elektr 
energiyası menen islep shıǵarıladı. Aqırǵı túrdegi mikrosxemalar domalaq kvarc 
aynasına iye bolıp, óshiriw waqtında kristall kórsetilgen. 
Turaqlı YQ parametrleri óz dáwiriniń texnologiyalıq standartlarına sáykes 
keledi. 2000-jıllardıń baslarında nıqaplı programmalastırıw menen turaqlı yad 
mikrosxemalarınıń ádettegi sıyımlılıqları shama menen 32-128 Mbitti quradı hám 
kiriw waqıtı operativ yadtan astı hám hár qıylı modifikaciyalar ushın 100 ns qa 
jetti. 
YQ bir neshe kateklerden ibarat bolıp, olardıń hár biri belgili bir sanlı n bitli 
sózdi saqlawı múmkin. Kletkalar ekilik nomerler menen izbe-iz nomerlengen. 
Kletka nomeri adress dep ataladı. Eger kletka adresleri, mısalı, bes bitli nomerler 
menen (00000
2
den 11111
2 
ge shekem) kórsetilgen bolsa, nomerlengen keteksheler 
sanı N=2
5
=32 ge teń boladı hám ulıwma jaǵdayda, eger m-bitli ekilik kodtıń barlıq 
kombinaciyaları adreslerdi ańlatıw ushın isletilse, ol jaǵdaydaN=2