Лекция-24 Osimliklerdin patologik fiziologiyasi. Osimliklerdin sirtki faktorlar tasirinde keselleniui. Jobasi

ЛЕКЦИЯ-24
Osimliklerdin patologik fiziologiyasi. Osimliklerdin sirtki faktorlar tasirinde keselleniui.

Jobasi:
1.Osimliklerdin kislorod jetispeushiligine shidamliligi.
2.Osimliklerdin gazlarga shidamliligi.
3.Osimliklerdin radiatsiyaga shidamliligi.
4.Osimliklerdin infektsiyalik keselliklerge turakliligi
Tayanish tusinikleri: Gazga shidamlilik. V.S.Nikolaevskiy miynetleri. Radiatsiya. “Kislorod effekti”. Osimliklerde infektsiya. Fitontsidler. Fitoaleksinler.

Kislorod jetispeushiligine uakitsha xem udayi igalliuiudan guzlik biydaydin ustin muz kaplap algannan,miyue,tuximlardi saklauga x.t.b. kelip shigadi. Bunday jagdaylarga kobinshe biyday,arpa.suli,paxta, sali,elka,bereza, karagay, tal duutar boladi. Batpakli topiraklarda kislorodtin jetispeushiligi kop bolsada ogan osimlikler beyimlesedi. Evolyutsiya protsessinde batpakli jerde osiushi osimliklerde anatomiyaliu-morfologiyalik ozgerisler bolgan. Gazga turaklilik dep-ziyanli gazlar tesir etsede osimliklerdin tirishilik iskerligin saklap kaliuina aytiladi. Gazga turaklilik derejesine fizikalik,geografiyalik xem meteorologiyalik jagdaylar tesir etedi. Atmosferanin adam iskerligi netiyjesinde pataslaniui korilmegen derejede artip baratir. Xezir 200 den artik kompanenttin atmosferaga tarkalatugini belgili . Solardan kukitr gazi (SO₂ ) azot oksidleri (NO,NO₂) ugar gazi (CO),ftor birikpeleri,fenol x.t.b. katti zatlardan kuye,kul,shan,korgasin oksidi,selen,tsink x.t.b. korsetip otsek boladi. Rauajlangan ellerdin xauasinin 52,6 % transport iskerligi netiyjesinde 18.1%n isitiu sistemasi tesirinde,17,9% sanaat ,1.9-9,5% musordi jagiu netiyjesinde pataslanbakta.

Gaz xem parlar osimlik tkanina jenil otip,alip kletkanin zat almasiniuina tesir etedi. Kishkil gazlar,parlar osimlik ushin zexer esaplanadi.
Japirakta bolatugin protsesslerge gaz jude kushli tesir etedi. Kishkil gazlar,kishkilli jauinlar tkanlardagi suu rejimindi buzadi,kletka tsitoplazmasinin udayi kishkillianip turiuina alip keledi membrananin transport sistemasinin jumisin ozgertedi, Ca, Zn, Pb, Cu toplaniuina alip keledi. Xloroplasttin pigment sistemasina CO₂ xem Cl₂ unamsiz tesir etedi,ammiak bolsa karotin xem ksaptofill mugdarin azaytadi. Bul ozgerislerdin beri osimliktin osiuin buzip,protsesslerdi tezletip onin kartayiuina alip keledi. Kishkilli gazlardan iyie japiraklar kushli jebir koredi.
Osimliklerdin gazlarga reaktsiyasina karay gazldi sezgirler xem gazga shidamlilar dep ajiratiuga boladi.
Gazlardi jutiudi(reaktsiyasi) tertiplestiriu ustitsanin gazlardi sezgirligine baylanisli boladi. Olardin tesirinde gazga shidamli turlerde ustitsalar tez jabiladi. Gazga shidamlilik kletkadagi kislota angridlerdin neytrallau ukibina iye kationlarga K⁺,N⁺, Ca₂⁺, baylanisli boliui mumkin.
Gazga shidamli osimliklerdi V.S.Nikolaevskiy (1979) ush gruppaga boledi. CO₂ gazina agash parodoli karagash,klen, jiyde shidamlilik korsetken,olar xlor,ftor,azot dioksid inede shidamli bolip keledi.
Osimliklerdin gazga shidamliligin arttiriuda mineral aziklandiriu xem tuxim materiallarin shiniktiriu ulken exmiyetke iye. Tuximlardi duz xem kukirt kislotalarinin xelsiz eritpelerine salip igallasak olardan shikkan osimliklerdin kishkil gazlarga urakliligi artadi. Atmosferadagi ziyanli gazlardin osimliklerge jaman,unamsiz tesiri kop bolsada,bizler ushin atmosferani ziyanli zatlardan tazalauda en exmiyetli kural esaplanadi.