Leksikasining tarixiy-etimologik xususiyatlari

Oriental Renaissance: innovative, 
educational, natural and social sciences
 
 
VOLUME 1 | ISSUE 2 
ISSN 2181-1784
 
28 
w
www.oriens.uz
2021
 March 
 
1) sof fors-tojikcha etnografizmlar: bazm, sarpo, sarpoy, payondoz chilla, 
dasturxon, kayvoni kabi; 
2) fors-tojikcha so`zlarning o`zbekcha nomlarga qo`shilishidan hosil bo`lgan 
nomlar: payondoz tortdi, poyondoz tashladi, kampir o`ldi; 
3) o`zbekcha so`zning fors-tojikcha so`zga qo`shilishidan tarkib topgan nomlar: 
kelinsarpo, kuyovsarpo, kuyovnavkar; 
4) fors-tojikcha so`zga o`zbekcha affiksning qo`shilishidan yasalgan nomlar: 
bazmchi, dasturxonchi, payshanbalik va h.k. 
Shimoliy Afg`oniston o`zbeklari etnografik leksikasi tarkibidagi umumturkiy, 
arabiy, fors-tojik qatlamga oid so`z va boshqa leksik birliklar bilan tanishish bizga 
quyidagicha xulosalarga kelishga imkon berdi: 
1) Shimoliy Afg`oniston o`zbeklari etnografizmlari tarkibida umumturkiy, 
arabiy, fors-tojik qatlamlarining mavjudligiga, juda qadimiy va turli-tuman aholining 
uzoq vaqtlar iqtisodiy, siyosiy va madaniy jihatdan juda yaqin munosabatda, aloqada 
yashaganligidan dalolat beradi; 
2) albatta, bunday aloqa va ta`sir, bir tomondan, oddiy kundalik munosabatlar 
bilan bog`liq bo`lsa, ikkinchi tomondan mafkuraviy zo`ravonlik (yuqorida 
ta`kidlaganimizdek, VIII asrda arablar tomonidan yoppasiga islomlashtirish) 
natijasida yuz bergan;
3) hozirgi kunda hudud etnografik leksik tizimga arabiy, fors-tojik tillariga oid 
etnografizmlarning kirib kelishi deyarli to`xtagan, inglizcha so`zlarning (card –
to`yxat, birthday – tug`ligan kun, party – bazm, o`tirish) faollashayotganligini 
sezishimiz mumkin. 
XULOSA 
Etnografik leksika turkiy, ford-tojik, arabiy qatlamlardan oziqlangan holda 
ijtimoiy hayotga singib ketgan. Ayrim to`y marosimi nomlarining asl kelib chiqish 
manbalari arabiy va fors-tojik tillariga mansub bo`lsa ham ular keng xalq 
ommasining barchasi uchun tushunarlidir.
Shimoliy Afg`oniston o`zbek elatlari o`z tarixiy-ijtimiy jarayonida murakkab 
bosqichlarni boshdan kechirdilar. Lekin til va madaniyat borasida olib borilgan 
muntazam islohatlar natijasida, bugungi kunda o`zbek tili Afg`onistonda aholi ko`p 
so`zlashadigan til sifatida hukumat tomonidan e`tirof etilgan. Shuningdek, ushbu 
hudud ziyolilari ham o`zbek tilini tarixiy, zamonaviy yondashuvlar asosida 
tilshunoslikning turli aspektlarida o`rganishga harakat qilmoqdalar. Umumiy maqsad 

---