Lektor k f. d., prof. N. G. Abdulladjanova O`zr ssv toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi

13-ma’ruza
ELEKTROFOREZ. KAPILLYAR ELEKTROFOREZ
Lektor k.f.d., prof. N.G.Abdulladjanova
O`zR SSV Toshkent farmatsevtika instituti
 Farmatsevtik kimyo kafedrasi
1. Elektroforez haqida tushuncha
Elektroforez molekulyar biologiya va biokimyoda nuklein kislotalar va oqsillar kabi biologik polimer molekulalarini, shuningdek, ularning parchalarini ajratish uchun ishlatiladigan eng keng tarqalgan usullardan biridir.
Elektroforez birinchi marta 1809 yilda Moskva universiteti professorlari P. I. Straxov va F. F. Reiss tomonidan kashf etilgan.
"Elektroforez" atamasi ikki qismdan - "elektr" va "forez" dan iborat bo'lib, bu erda "elektro" elektr tokini anglatadi va "forez" yunon tilidan o'tkazish deb tarjima qilingan.
Elektroforez usulining mohiyati
Elektroforez usulining mohiyati elektr maydoni ta'sirida suyuq muhitda (bufer eritmada) zaryadlangan mikrozarrachalarning migratsiya hodisasiga asoslanadi.
Elektr maydonida musbat zaryadlangan zarralar manfiy elektrodga - katodga, manfiy zaryadlangan zarralar musbat elektrodga - anodga o'tadi.
Harakat tezligi zarrachalarning massasiga va ma'lum sharoitlarda ularning zaryadiga bog'liq, buning natijasida elektroforez moddalar aralashmalarini ularning tarkibiy qismlariga ajratish imkonini beradi.
Elektroforezni tasniflash tamoyillari
1. Maqsadiga qarab quyidagilar mavjud:
-analitik elektroforez - moddalar aralashmasini sifat va miqdoriy tahlil qilish maqsadida ajratish;
-Preparativ elektroforez - alohida biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etishi uchun fraksiyalarni bo’lishdan keyin ajratish.
2. Tok manbaining zaryadiga qarab quyidagilar mavjud:
-kataforez - ishlov berilgan sirt manfiy elektr zaryadiga ega bo'lganda (ya'ni u oqim manbaining manfiy kontaktiga ulangan) va
-anaforez - sirt zaryadi musbat bo'lganda.
3. Ajratiladigan oqsillarning denaturatsiya darajasiga ko'ra: nativ elektroforez va denaturatsiya sharoitida elektroforez bo'ladi.
Nativ elektroforezdan farqli o'laroq, denaturatsiya sharoitida elektroforez ajratiladigan oqsillarning fazoviy tuzilishini buzadigan kimyoviy reagentlardan foydalanishni o'z ichiga oladi.
4. Tashuvchiga ko’ra elektroforez: tashuvchisiz, filtr qog’ozida, tsellyuloza va atsetat plyonkalarida, kraxmalli gelda, agar va agaroz gellarida, poliakrilamid gelda bo’lishi mumkin.
5. Tashuvchi vositalarining (gel, qog'oz va boshqalar) yo'nalishiga ko’ra elektroforez vertikal yoki gorizontal bo'lishi mumkin.
Gel nima? Nomidan koʻrinib turibdiki, gel elektroforezi geldan – jelesimon moddadan iborat. DNK boʻlaklarini ajratish uchun qoʻllanadigan gellar koʻpincha quruq, kukunsimon shakldagi agaroza deb nomlangan polisaxariddan tayyorlanadi. Agaroza bufer eritma (ozroq tuz saqlagan suv)da qizdirilsa va sovitilsa, u qattiq konsistensiyali, biroz shilimshiq gel hosil qiladi. Molekulyar darajada olganda, gel – bu vodorod bogʻlari bilan bogʻlangan va mayda poralarni hosil qilgan agaroza molekulalarining yigʻindisi.
Gelning bir qismida quduqlar deb nomlanadigan, DNK namunalari joylashtiriladigan choʻntaksimon chuqurchalar mavjud boʻladi
DNK namunalari qoʻshilishidan oldin gel maxsus gel qutisiga joylashtiriladi. Bu qutining bir chekkasida musbat, ikkinchi chekkasida manfiy elektrod joylashtirilgan. Qutining asosiy qismiga elektr zaryadini oʻtkazadigan tuz saqlovchi bufer eritma solinadi, bufer eritma qutiga gelni qoplaydigan darajada quyiladi.
Gelning quduqlar mavjud qismida manfiy elektrodlar joylashtirilgan. Quduqlarsiz qismida (DNK fragmentlari harakatlanadigan tomon) musbat elektrodlar joylashtirilgan.