Lektor k f. d., prof. N. G. Abdulladjanova O`zr ssv toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi

Elektroforez elektr maydonidagi molekulalarni ajratish uchun ishlatiladigan usuldir. Bunga, xususan, ikkita qutb orasiga tatbiq etilgan elektr toki ta'sirida zaryadlangan zarrachalarning ko'chishi, biri “+”, ikkinchisi “-” bo'lishi kerak.
U oqsillarni, peptidlarni, DNKni, RNKni va boshqa molekulalarni zaryadi, kattaligi, zichligi va tozaligiga qarab ajratish uchun ishlatiladi.
Elektroforez uchun talab qilinadi:
- elektr zaryadini hosil qilish uchun energiya manbai
- ajratish sodir bo'lishini qo'llab-quvvatlash vositasi (gel)
- buferli eritma (bufer pH qiymatini doimiy ravishda ushlab turish uchun)
Elektroforetik usullar
1. Zonal. Zonal elektroforez holatida ajratilgan zonalarni aralashtirishning oldini olish mumkin. Ushbu usul bilan ajratish belgilangan muhitda amalga oshiriladi.
2. Izofokuslash. Bu oqsillarni molekulalarining to'g'ridan-to'g'ri elektr toki ta'sirida ma'lum oqsilning izoelektrik nuqtasiga mos keladigan pH qiymatiga ega bo'lgan hududga harakatiga asoslangan holda ajratish usuli. Har bir oqsil mos keladigan elektrodga o'tadi va harakatni to'xtatadi, pH = pJ (fokuslar) bilan zonaga kiradi. Shunday qilib, bir xil izoelektrik nuqtaga ega bo'lgan molekulalar tor zonada to'planadi.
3. Izotaxoforez. Bu usul zonalar ajratilgandan keyin bir muncha vaqt o'tgach, zonalarning kengligi yanada o'zgarmaydigan muvozanat holati o'rnatilishi bilan tavsiflanadi.
Agaroz gel elektroforez - DNK va RNK molekulalarini o'lchamlari bo'yicha ajratish va marker bo'yicha o'lchamini aniqlash uchun ishlatiladigan standart usul;
- porlashning yorqinligi bilan DNKning taxminiy miqdorini aniqlash
- DNK fragmentlarini aniqlash va tozalash.
Ushbu usul yordamida boshqa usullar bilan, masalan, sentrifugalash bilan ajratib bo'lmaydigan DNK fragmentlari aralashmalarini ajratish mumkin.
DNK bo'laklarini ajratish ularning zaryadi tufayli sodir bo'ladi.
Nukleotidlardagi fosfat qoldiqlari barcha DNKga manfiy zaryad beradi. Bu uni suvda eriydigan qiladi va musbat (+) elektrodga tortadi.
Shuning uchun, agar DNKni elektr maydoniga joylashtirilsa, u minusdan plyus tomonga harakatlanadi. DNK plyus tomonga tez harakatlanmasligi uchun uni qandaydir qovushqoq muhitga joylashtirish kerak. Buning uchun agaroz geli qo’llanadi.

• hujayralar
• kolloid zarralar
• nuklein kislotalar
• oqsillar
• peptidlar
• aminokislotalar
• organik kislotalar va asoslar
• dorilar
• pestitsidlar
• noorganik kationlar va anionlar
• zaryadga ega bo'lgan har qanday narsa elektroforez

yordamida ajratiladi

Nima maqsadda qo’llanadi:
sifat tahlili
tozalikni nazorat qilish
miqdoriy tahlil
preparativ ajratish va tozalash
Elektroforez paytida agaroz geli orqali DNK migratsiyasining tezligi 5 asosiy parametr bilan belgilanadi:
- DNK molekulalarining o'lchami. Eng kichik DNK fragmentlari + elektrodga eng tez yaqinlashadi, katta bo'laklar esa minusga imkon qadar yaqin qoladi;
- agaroza kontsentratsiyasi. Geldagi agaroza konsentratsiyasini oshirish DNK migratsiya tezligini pasaytiradi va kichik DNK bo'laklarini ajratish imkonini beradi;
- elektr maydon kuchi. Kuchlanish qanchalik katta bo'lsa, forez tezroq o'tadi, lekin juda ko'p kuchlanish buferni isitadi va bu qabul qilinishi mumkin emas;
-DNK konformatsiyasi. Bir xil molekulyar og'irlikka ega bo'lgan, ammo turli xil konformatsiyalarga ega bo'lgan DNK elektr maydonida turli tezliklarda harakat qiladi;
-DNK asoslarining tarkibi va harorat . Odatda, elektroforez xona haroratida amalga oshiriladi.
RNK va oqsillarni ajratish uchun elektroforezning bir xil asosiy tamoyillaridan foydalanish mumkin.