Lektsiya №17-18 Osimliklerdin tamir arkali aziklaniui. Jobasi

Osimliklerdin mineral aziklaniuina sirtki xam ishki ortaliktin tasiri.
Mineral elementlerdin osimlikke otiuinde axmiyetli faktor topiraktin kislotaliligi esaplaniladi. Tamirdan shikkan suyiklik osimliktin osiu ortaligina tasir etedi. Olar topiraktin kislotaliligin xam ion kuramin ozgertedi.
Osimliktin tamiri aytarliktay darejede organikalik birikpelerdi (kant, organikalik xam aminokislotalardi, vitaminlerdi) shigarip otiradi. Taza topirak ortaligina bir aylik makke 7% fotosintez produktin shigaradi xam rizosferada arnauli mikroflora payda etedi.
Topirakta suudin mugdari tamirdin intensiv osiuine xam mineral elementlerdin taminleniuine kerekli faktorlardan esaplaniladi. Topirak aziklikka bay bolsa suu jeterli bolsa osimlik tarepinen sintezlengen plastik zatlar tamirdin rauajlaniuina jumsalmastan kerekli aziklik zat esabinda kobirek toplanadi. 
Osimliktin ontogenezinde mineral aziklaniu. Mineral zatlardin ontogenez dauaminda soriliui osimliktin biologiyalik ozgesheligi esaplaniladi. Jazlik osimlikler daslepki 1,5 ayda azot, fosfor xam kaliydi aktiv turde sorip aladi. Suli sol uakit araliginda 70% K, 58% Sa, sorip ulgeredi. Magniy bolsa tuxim piskenshe bir bapta soriladi. Goroxta ontogenez dauaminda mineral elementler birgelki sorilip otiradi.
Kopshilik osimliklerde mineral elementlerdin ozlestiriliui gulleu-miyueleu dauirinde kusheyedi. 
Mineral toginlerdi paydalaniudin fiziologiyalik tiykarlari.
Tabiygiy biotsenozda topiraktan sorilgan zatlar kaytaldan japiraklar menen, shakalar menen tusip otiradi. Auil xojalik osimliklerine sorilgan zatlar kaytip topirakka tuspey alip ketiledi. Ovosh osimlikleri danli osimliklerge karaganda azik elementlerin kop alip ketedi. Mis: 1t biyday 10 kg kal`tsiydi alip ketse, 1t kartofel`, lablebi 30 - 40 kg, kapusta - 60 kg kal`tsiydi alip ketedi. Topiraktin kunarsizlaniuinin aldin aliu ushin auil xojalik eginlerine togin beriledi. Bul boyinsha Yu. Libix “minimum” nixamdi payda etti.
Aziklandiriu (togin beriu) sistemasi - bul topiraktin onimdarligin, klimat jagdaylardi, osimliktin biologiyalik ozgesheligin, sortin toginnin kasiyetin esapka algan jagdayda egiste togindi kollaniudin bagdarlamasi (programmasi). Aziklandiriu sistemasi zatlardin aylanisin xam olardin diykanshilikta balanisin esapka algan jagdayda duziledi. Azik elementlerinin balanisi birinshi martebe 1937 jili D. N. Priyanishnikov tarepinen duzildi. Aziklandiriu sistemasinin axmiyetli sharti topirakka beriletugin zatlar menen sirtki ortalikti pataslamau bolip esaplanadi. Osimliklerdin kerekli elementler menen taminlenip turiliui xam baskada maseleler vegetatsiyalik xam atiz metodlari jardeminde sheshiledi.
Vegetatsiyalik metod jardeminde osimlik izertlenip atirgan mineral elementler eritpesi suyikligina yamasa sol eritpeler kuyilgan kumga egiledi. Osimlikke kerekli jaktilik, issilik, igallik xam baskada parametrler avtomat rejimde tartipke salinip turiladi.
Mineral elementlerdin soriliu mexanizmin onin transportin vegetatsiyalik usilda uyreniude radioaktiv izotaplari kollaniladi: (fosfor ³²P, kukirt ⁸⁶Rb, ³⁵S, auir azot ¹⁵N xam t. b. ).