Lektsiya №17-18 Osimliklerdin tamir arkali aziklaniui. Jobasi

Mineral zatlardin soriliui. Osimliklerdin tamir sistemasi topiraktan suudi xam onda erigen mineral zatlardi soriydi. Bul eki protsess bir-birine baylanisli bolsada olar xar turli mexanizmler menen alip bariladi. Tamirlar mineral zatlardi topirak eritindilerinen tamir shashaklari tiyip turgan tamirdin soriu zapasi arkali kabillaydi. Kletka diyuali zatlardi soriuda xam mineral elementlerdi tkanlarga jetkeriude katnasadi. Tamirdin soriu aktivligi, uliuma kletkalardin soriu aktivliginin kozgaushi kushi membranalarda jaylaskan ion nasoslari (pompa) esaplanadi. Mineral zatlardin soriliui. Osimliklerdin tamir sistemasi topiraktan suudi xam onda erigen mineral zatlardi soriydi. Bul eki protsess bir-birine baylanisli bolsada olar xar turli mexanizmler menen alip bariladi. Tamirlar mineral zatlardi topirak eritindilerinen tamir shashaklari tiyip turgan tamirdin soriu zapasi arkali kabillaydi. Kletka diyuali zatlardi soriuda xam mineral elementlerdi tkanlarga jetkeriude katnasadi. Tamirdin soriu aktivligi, uliuma kletkalardin soriu aktivliginin kozgaushi kushi membranalarda jaylaskan ion nasoslari (pompa) esaplanadi.Tamir betinen mineral zatlardin radial tasiliui tamirdin soriu zonasindagi barlik tkanlardin katnasinda boladi. Ol tkanlar belgili funktsiyalardi atkaradi. Radial tasiliu zatlardin ksilema traxeydlerine xam tutikshelerine kiriui menen tamam boladi. Ksilemaga kirgen zatlar tamir basimi xam transpiratsiya arkali aralasadi xam kletkalarga jetkeriledi.
Osimliklerdin mineral aziklaniui juda kuramali bioximiyalik,biofizikalik xam fiziologiyalik protsesslerdin regulyatsiya sistemalari arkali bolatugin dizbegi esaplaniladi. 
Osimlik kletkalarinda ionlardin soriliu mexanizmi. Tamirdin soriu aktivligi olardin soriliu aktivligine tiykarlangan. Osimliktin xar turli organlarinda zatlardin soriliui xar turli. Mineral zatlardin kletkadagi mugdari sirtki ortaligi mineral zatlardin mugdarina saykes kelmeydi. Maselen: kitay atiniydiyasinda fosfordin mugdari sirtki ortaliktan 1-10 min esege kop azot xam kaliydin mugdari birneshe onlagan esege kop. Bul narse kletkada zonalardin soriliu mexanizmi olardin kontsentratsiya gradientine karsi ekenligin xam olardin saylandi turde bolatuginin korsetedi. Bul protsess kletka kabiginda baslanip keyin membrana kospasinda dauam etedi.
Osimlik kletkalarinin kabigi tsitoplazmadan, gemitsellyulozadan xam pektin zatlarinan turadi. Pektin zatlari ozinin kuraminda karboksil gruppalarin saklaganliktan kletka kabigi kation almasiniuina iye bolip on zaryadti toplaydi.
Eger idiska kationli boyaui bar eritpesin kuyip ogan tamirdi jaylastirsak eki minuttin ishinde 50% boyaudin sorilganligi baykaladi. Keyingi 10-30 minut ishinde 70% soriladi, keyingi zatlardin tkanlar menen baylanisi juda aste bolip birneshe saatlar dauam etedi. Solay etip zatlardin soriliuinin eki fazasin ajratiuga boladi. Jokari tezlikte sorilatugin xam tomen tezlikte sorilatugin. Daslepki zatlardin tezlik penen soriliui kletka diyualinda otip almasiu adsorbtsiyasi dep ataladi. Tomen tezlikte soriliui plazmolemanin funktsiyanal aktivligine baylanisli.