Lider orqasidan boruvchi

“Lider orqasidan boruvchi”

Bu bozorda ulushi uncha katta bo’lmagan raqobatchidir. Ushbu xulqatvor ko’proq oligapoliya holatidagi o’rinlarga ega bo’lib, unda

differensiatsiya imkoniyatlari kam, har bir raqobatchi barcha firmalarga zarar

keltirishi mumkin bo’lgan kurashdan qochadi.

H. strategiyasi asosiy bozorni rivojlantirishga katta hissa qo’shuvchi

firmadir. Liderning javobgarligini aniqlovchi eng tabiiy strategiya bo’lib,

yangi iste’molchilarni egallashga, mavjud tovarlarni qo’llashda yangi

tashviqotga yoki tovarlarni bir marta iste’molini o’stirishga yo’naltirilgan

global talabni kengaytirish strategiyasi bo’lib hisoblanadi.

Mudofaa strategiyasi - bu bozor liderining strategiyasi bo’lib, u orqali

korxona bozorda raqobat kurashida qo’lga kiritgan yutuqlarini,

pozitsiyalarini (masalan, bozorda katta ulushni saqlab qolish, mahsulot

markasini obro’sini ko’tarish, tovar harakati kanallarini ustidan nazoratni

saqlab qolish)ga intiladi.

Mudofaa strategiyasi - bu bozor sardori tomonidan o’zining biznesini

raqobatchilar tajovuzidan doimo him oya qilish maqsadida tanlanadigan

strategiyadir. Mudofaa strategiyasining quyidagi turlari mavjuddir:

pozitsiyali mudofaa, qanot mudofaasi, mudofaa qayta hujumga o’tish yo’li

bilan, mobil mudofaa va qisilib klayotgan mudofaa.

“Kurashga chaqiruvchi” strategiyasining maqsadi - lider o’rnini egallashdir.

Bu yerda 2 ta muammo muhim hisoblanadi:

„ Liderga hujum qilish uchun vaziyatni tanlash.

„ Uning imkoniyatlarini va himoyasini baholashLogistik marketing

Logistika bilimlar tizimi sifatida, bozor va tovar-pul munosabatlari

rivojlanishining yuqori darajasi bilan bog’liqdir. Ammo bozor iqtisodiyotiga o’tish

sharoiti, hamda butun bir tizimlarning tashkil topishi va rivovojlanishi davrida,

logistika, nafaqat bunday tizimlarni boshqarishning amaliy vositasi, balki iqtisodiy

jarayonlarni boshqarish nazariyasi va uslubiyotining yangi bo’limi sifatida ham o’z

aksini topdi.

Agarda mikrodarajada nafaqat logistik vazifalarning qo’yilishi, balki

mikrologistik optimallashgan boshqaruv tizimlarini barpo etish ham asosan xo’jalik

yurituvchi tizimlar marketing faoliyati tarkibi bilan belgilanib va ushbu faoliyat

maqsadlariga erishishni ta’minlovchi vositalar sifatida xizmat ko’rsatsa,

makrodarajada, ularning o’rinlari va ustuvorliklari almashinishi mumkin.

Tovar va xizmatlar bozori faoliyat ko’rsatayotgan noqulay muhitni hisobga

olgan holda, o’zbek iqtisodiyotida yanada istiqbolli marketing tizimlari yoki ayrim

elementlarini rivojlantirish imkoniyatlari paydo bo’ladi. Tarmoqlar va alohida ishlab

chiqarish sohalari raqobatbardoshligi, jahon bozoriga chiqish infratuzilma rivojlanish

darajasi, kadrlar bilan ta’minlanganligi, ilmiy-texnikaviy salohiyat bilan

jihozlanganligi nuqtai nazaridan turlicha bo’lganliklari sababli, O’zbekistonda

marketingning turli shakllari: eng oddiydan – eng murakkabgacha, faoliyat

ko’rsatishi mumkin, degan taxmin o’rinli bo’ladi.

Misol uchun, jahon bozorida raqobatdosh bo’lgan tovarlar guruhlari uchun

(murakkab texnologiyalar, xarbiy texnika, aviakosmik tarmoq, iste’mol tovarlarning

bir qismi) tovarlarni chet el bozorlariga ilgari surish, boshqa davlatlar protekstionistik

siyosatini engib o’tish, raqobatdoshlarni aniqlash, talabni o’rganish bo’yicha

tadbirlar, reklama, sotuvdan keyingi xizmat ko’rsatish, servis xizmatlari va boshqalar

borasida hukumat tomonidan bo’lgan qo’llab-quvvatlashni hisobga olgan holda

yanada faolroq chora tadbirlarni ko’rish lozim.

Ushbu sohada moddiy-texnik ta’minot (MTT) logistik tizimlarini barpo etish

va ayrim logistik masalalarni echish jarayonida, O’zbekiston iqtisodiyotidagi

marketing kontseptsiyasi o’zgarishining ob’yektiv tendentsiyasiga nisbatan to’g’ri

yo’nalish tanlash juda ham muhimdir.

Bu qo’yidagilarni anglatishi mumkin:

- ishlab chiqaruvchi ustunligi va iste’molchi tanlovi uchun tor bo’lgan

«sotuvchi bozori»dan asta-sekinlik bilan «xaridor bozori»ga o’tish;

- mahalliy bozorlarga yo’naltirilgan marketing tizimi o’rnini, butun mamlakat

bozoriga yo’naltirilgan tizim egallashi;

- talabni o’rganish o’rniga xaridorlar ehtiyojlarini o’rganish;

- narx raqobatidan, reklama va axborot faoliyatiga katta e’tibor beradigan

narxsiz raqobatga o’tish;

- agressiv tarzda xaridorlarga tovarni o’tkazuvchi strategiya, iste’molchilarni

tovarga jalb qilish strategiyasi bilan almashtirilishi;

- vertikal va gorizontal integrastiya uchun keng imkoniyatlar paydo bo’lishi;

- firmalarning ishlab chiqarish diversifikastiyasi, uning nomenklaturasini, tovar

tanlovini kengaytirishni faol qo’llashi;

- tovarlar avlodlari, ularning dizayni, tashqi ko’rinishi, konstruktiv

xususiyatlari, qo’llanadigan materiallar tez-tez o’zgarishi ro’y beradi. Teskari misol

tariqasida konstruktiv tuzilishi bir necha o’n yillar davomida o’zgarmasdan

kelayotgan avtomobillarini keltirish mumkin;

- vositachi tuzilmalarning keng rivojlanishi: savdo agentlari, brokerlik

firmalari, dillerlar, xarid idoralari va h.;

- sotuvni faol rag’batlantirish: xaridorlar uchun imtiyozli narxlar, namunalar va

kataloglarni pochta orqali jo’natish;

- majmuaviy xizmatlar bozorini keng rivojlantirish;

- ijtimoiy oqibatlar: jamiyat ijtimoiy tuzilmasining o’zgarishi – mulkdorlar

sinfi va o’rta sinfni paydo bo’lishi, hamda g’arbiy «iste’mol jamiyati» to’g’risidagi

tasavvurlar shakllanishi.

Marketing strategiyasi jamiyat uchun qanchalik samarali bo’lsa, logistikani

qo’llash va rastional (optimal) logistik tizimlarni barpo etish uchun, shu jumladan

MTT sohasida ham shunchalik ko’p imkoniyatlar paydo bo’ladi. Chunki bunda

ishbilarmon tuzilmalarning asosiy qo’shimcha daromadi faoliyatning ishlab chiqarish

shakllari hisobiga emas, balki qayta ishlashning barcha bosqichlaridan qo’shimcha

rezerv (zaxira)larni aniqlash, ularning tashkil etish va boshqarishning yanada

takomillashgan shakllarini qo’llash hisobiga erishiladi.

Misol uchun, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda (Germaniya, Yaponiya,

AKSh, Franstiya) keng tarqalgan, samarali marketingning progressiv kontseptsiyasi

MTT savdo-vositachi tuzilmalari, ularning vazifalari va funkstiyalari o’zgarishiga

olib keladi. Savdo-vositachi firma iste’molchilar tomonidan buyurtma qilingan,

ishlab chiqarish-texnik maqsadida ko’llanadigan, muayyan nomenklatura va

assortimentdagi mahsulotga bo’lgan, to’lov qobiliyatiga ega talabni an’anaviy tarzda

qondirishdan, bir-birini o’rnini bosadigan resurslar yordamida, ularni ishlab

chiqarish, etkazib berish hamda turli xil iste’molchilar guruxlari tomonidan

foydalanish samaradorligini hisobga olgan holda iste’molchilar guruhlarining

muayyan ehtiyojlarini qondirishga asta-sekinlik bilan o’tadi.

Marketingdagi narx siyosati va narxni shakllantirish strategiyasi

Marketingdagi narx siyosati bu biror turdagi savdo faoliyati bilan shug‘ullanadigan har qanday korxonaning butun bir rivojlanish konsepsiyasidagi eng katta ahamiyatga ega bo‘lgan masalalardan biridir. Narxlar hamma narsani hal qiladi. Ular kompaniyaning bozordagi o‘rnini, uning raqobatchilar orasidagi holatini aniqlab beradi. O‘zini oqlamaydigan darajadagi past narxlar har qaysi savdo tashkilotining rentabelligini kamayishiga olib keladi. Aksincha holat ya’ni, o‘zini oqlamaydigan darajadagi yuqori narxlar savdo hajmini keskin darajada kamayib ketishiga olib keladi. Demak, korxona bu holatda ham rentabelligini yo‘qotadi. Narxlar quyidagilarda hal qiluvchi omil hisoblanadi:

• 
  daromadni ta’minlashda;
  
• 
  mahsulot yoki tovarga talabni paydo bo‘lishida;
  
• 
  kompaniyaning biror bir bo‘limi yoki tizimini ishlashining samaradorligini aniqlashda;
  
• 
  korxonaning o‘z ishini olib borishidagi raqobatbardoshliligida;
  
• 
  korxonaning tijorat maqsadlarini amalga oshirishda;
  
• 
  tashkilotning rentabelligini aniqlashda.
  

Korxonaning narx siyosatida birinchi o‘rinda, marketing tomonidan xaridorlarning qiziqishlari va ehtiyojlari haqidagi tushunchalar, iste’molchi omillari ko‘rib chiqilishi kerak. Bu ko‘rsatkichlarni hisobga olmasdan, muvaffaqiyatli ish olib borish va istiqbolli rivojlanishga erishish mumkin emas. Marketing uchun narx siyosati albatta qo‘yilgan maqsaddan kelib chiqqan holda o‘zgaradi. Masalan, agar, savdo tashkiloti sotish uchun yangi bozorlarni izlasa, iste’molchi auditoriyasini kengaytirishga harakat qilsa, unda marketingdagi narx siyosatida past narxlar bilan yangi iste’molchilarni jalb etish uchun uning rahbari savdodan tushumni ataylab kamaytirish g‘oyasini kiritishi kerak bo‘ladi.

Marketingning narx siyosatining asosida qo‘shimcha narx yotadi. Marketologlar, shuningdek, tovarning narxi va uning tannarxi o‘rtasidagi farqning miqdorini ham hisobga oladi. Bu ham juda muhim omillardan biridir. Korxonaning rivojlanish bosqichi kabi muhim bo‘lgan korxonaning mavjudlik bosqichlari ham bor. Bu bosqichlar esa:

• 
  kengayish;
  
• 
  modernizatsiya qilish;
  
• 
  yangi kashfiyotlarni kiritish;
  
• 
  qayta tashkil etish;
  
• 
  optimallashtirish;
  
• 
  xodimlarni qisqartirish;
  
• 
  yopish;
  
• 
  bankrotlik bosqichlaridir.
  

Marketingning narx siyosatiga muvofiq ravishda har qanday savdo korxonasi narxni shakllantirishga o‘z diqqatini qaratishi kerak. Narx siyosati yuqorida sanab o‘tilgan ko‘rsatkichlardan kelib chiqqan holda tubdan o‘zgarishi mumkin. Marketingda narx siyosatida shuningdek, mana bunday narxni tahlil qilishning tarkibiy qismlari ko‘rib chiqiladi:

1.      Muayyan darajadagi narx normalari va mo‘ljallari;

2.      Iste’molchining afzalliklari jihatlarini hisobga olish;

3.      Narxni oqilona va mos ravishda o‘zgartirish omillari;

4.      Narxni o‘zgartirish omillari;

5.      Boshqa marketing omillari bilan aloqasi;

6.      Talabning egiluvchanligi;

7.      Uning taklif bilan mosligi;

8.      Mahsulotning sifati;

9.      Ehtimoliy chegirmalar;

10.    Aksiyali takliflar;

11.    Kompaniyani rivojlanish konsepsiyasini amalga oshirish bosqichlari.

Bu yerda aytib o‘tish kerakki, sifat narxni shakllantirishdagi asosiy omil hisoblanadi. Tovarning narxini, uning tannarxidan keyin, sifatiga qarab belgilash ancha obyektivroq bo’ladi. Obyektiv narxlar uchun mahsulotni ekspertizadan o‘tkazish kerak bo‘ladi. Ya’ni, bunda sifat darajasi, turi, markasi, o‘rami, ishlab chiqaruvchisi, saqlash muddatlari ko‘rib chiqiladi. Marketingning narx siyosati narxni shakllantirish va narxni boshqarishga bo‘linadi. Agar korxonaning marketingdagi narx siyosatini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, unda narx bu yerda marketingni rivojlantirishning hozirgi zamonaviy bosqichidagi asosiy element hisoblanadi. Aslida, narx siyosatini barcha savdo firmalari o‘zidan kelib chiqqan holda tartibga soladi. Bu ma’lumotlar esa, bozordagi iqtisodiy holat haqida real tasavvurni beradi. Faqatgina narx barcha kerakli shartlarni bajarishda kafolatlangan daromadni olib keladi. Marketing bo‘yicha mutaxassislar narxni shakllantirish va narxlarni boshqarishni biror bir tashkilotning narx siyosatidagi hal qiluvchi tushunchalar sifatida alohida ajratib ko‘rsatadi. Birinchisi haqida ya’ni narxni shakllantirish haqida gapirganda sifat, talab va xaridorning imkoniyati narxni shakllantirishni hisobga olishi kerak. Qachon narx o‘rnatilgan bo‘lsa, unda uni moslashtirish va ushlab turish anchagina murakkab bo‘ladi. Chunki savdo bozori anchagina o‘zgaruvchan va egiluvchandir. Aynan shuning uchun narxlarni boshqaruv strategiyasi bu - ayni o‘sha kuzatilayotgan bozorning doimiy monitoringi va marketingidir. Qo‘shimcha narx ham shu tushunchalar bilan bog‘liq (u ikkita narx – ulgurji va chakana narxlar o‘rtasidagi farq sifatida qaraladi). Barcha sotish va sotib olish jarayonida ishtirok etayotganlar bu ishda o‘z manfaatlariga ega bo‘lishlari kerak. Agar qo‘shimcha narx anchagina kam bo‘lsa, sotishdan manfaat yo‘qoladi. Past narxdagi tovarlarga talab oshishi ham mumkin va aksincha kamayib ketishi ham mumkin. Demak, ideal, ya’ni eng yuqori darajada mos keladigan variantni (“tenglik nuqtasi”ni) izlash juda muhimdir.