Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

 



P1 Q1 



C

0



Q

Q

Q



1

1

1

2





P Q



C





22



0



Q2

Q2

Q2



 PQ

R

Ko`rinib

turibdiki bu

erda:

 1

1



^ ^MR1va

Q1

P2 Q2



Q1



R

 MR

TC

 MC

va

TC

 MC

.

Q2

Q2

Q1

Q2

2

Bu erda MC - qo`shimcha bir birlik mahsulotni ishlab chiqarishdagi qo`shimcha umumiy xarajatlar.

Ikkinchi shartga ko`ra quyidagini yozamiz: MR₁  MC va MR₂  MC (3).

Ikkalasini birlashtirib, ishlab chiqarish hajmi quyidagi MR₁  MR₂  MC tenglikni bajarilishini ta`minlaydigan ishlab chiqarish hajmiga teng bo`lishi kerakligini aniqlaymiz.
Endi firma rahbarlari narxlarni o`rnatishda talab elastikligidan foydalansin deylik. Eslasak, chekli daromadni quyidagicha yozish mumkin

			1	
edi:	MR  P1			.	Bu holda har bir mahsulot sorti uchun
			E D 
					267



1





1



MR1

 P1

1





va

MR2

 P2

1





,

bu erda E1 va E2 lar

E2



E1 





birinchi va ikkinchi sort mahsulotlarning narx bo`yicha talab elastiklari.

Endi birinchi shartga ko`ra quyidagini yozamiz:

				1					1	
MR1  MR2yoki	P 1					P1					,yuqoridagi
	1			E1 		2			E2 

tenglikdan narxlar o`rtasida bajarilishi zarur bo`lgan munosabatni olamiz:

				1			
		1					
P				E
					2		
1								(4)
P				1			
2		1					
							
				^E1

(4)-dan ko`rinib turibdiki, firma talab elastikligi kam bo`lgan mahsulot sortiga yuqori narx belgilashi kerak. Masalan, birinchi sort mahsulot elastikligi -3 va ikkinchi sort mahsulot elastikligi -6 bo`lsin. U

holda	birinchi						sort mahsulot narxi (4)	ga ko`ra quyidagiga	teng:
P 1,25 P
1			2 , birinchi sort mahsulot narxi ikkinchi sort mahsulot narxidan
1,25 marta ortiq qilib belgilanishi kerak.
	^E1				^E2		bo`lgani uchun, ya`ni	birinchi sort mahsulot	talab

elastikligi ikkinchi sort mahsulot elastikligidan kichik bo`lgani uchun, ikkinchi sort mahsulotning talab chizig`i birinchi sort mahsulotning talab chizig`iga ko`ra yotiqroq bo`ladi.

Misol. Hayvonot bog`iga kirish chiptasiga bo`lgan narx kattalar va bolalar uchun har xil bo`lsin. Kattalarning chiptaga bo`lgan talab chizig`i

quyidagicha:
	1	
Pk  10  			 Qk ,	bu erda			P	- kattalar uchun chipta narxi;
	8000						k
Qk - kattalarning chiptaga talabi.
							1		Pb
Bolalarning	talabi:		Pb		 6			 ^^Qb ^, bu erda		- bolalar
					8000			
uchun chipta narxi; Qb		- bolalarning chiptaga talabi.
					268

Hayvonot bog`iga 56000 kishi bir vaqtda kirishi mumkin. Hayvonot bog`i rahbariyati 5600 ta chiptani sotish uchun narx differentsiatsiyasidan foydalanmoqchi. Rahbariyat kattalar va bolalar uchun qanday narx belgilaydi?

Yechish. Kattalardan va bolalardan tushadigan daromadlarni

yozamiz:

TRk  Pk Qk

va TRb Pb Qb

(1)

Pk va Pb

larni yuqoridagi formulalarga

qo`yamiz va natijada

quyidagilarni olamiz:

TR 10Q 

1

Q^2

k

k

8000

k

TR 6Q 

1

Q

2

(2)

b

b

8000

b

Endi kattalarga va bolalarga sotiladigan chiptalar uchun chekli

daromadlarni aniqlaymiz:

MR 10

1

Q

k

4000

k

(3)

MR 6

1

Q

b

4000

b

Chekli

daromadlarni

birinchi

shartga

ko`ra

tenglashtiramiz

MRk  MRb

dan ^10 ^

1

Qk  6 

1

Qb

(4)

munosabatni olib,

4000

4000

uni ixchamlashtirsak, kattalarning talabini bolalar talabiga bog`iliqligini

aniqlaymiz: Qk	16000  Qb (5)
Masalaning	shartiga ko`ra Qk  Qb 56000 chipta sotilishi kerak,

bundan bolalar talabini aniqlaymiz: Q_b  56000  Q_k , bolalar talabini (5) - munosabatga quyib kattalarni chiptaga bo`lgan talabini aniqlaymiz va u Q<sub>k</sub>  36000 ga teng.
Endi bolalarning talabini aniqlaymiz: Q<sub>b</sub>  56000  36000  20000.
Demak, bolalarning talabi 20000 ta chipta teng ekan.
Rahbariyat ushbu talablarga ko`ra kattalar va bolalar uchun chiptalarning narxlarini quyidagicha aniqlaydi:
269

Pk  10 	1	5,536000  so`m, Pb  6 	1	3,5 20000  so`m.
	8000		8000

Rahbariyat chipta narxini kattalar uchun 4,5 so`m va bolalar uchun 2,5 so`m qilib belgilaydi va umumiy daromad

TR  TR_k  TR_b  360005,5  200003,5  268000 so`mni tashkil
qiladi.
Bordi-yu, rahbariyat hamma uchun chipta narxini 5,5 so`m qilib belgilasa, bolalarning ko`pchiligi chiptani sotib olaolmay qolardi va bu o`z navbatida umumiy foydani kamayishiga olib kelardi.