Linuxning asosiy buyruqlari Linux оt tomonidan beriladigan imkoniyatlar Linux komandalari

cal – Hozirgi kalendarni ko'rish. cal 2007 terib 2007 yilning kalendarini
chiqarish mumkin bo'ladi.

w – online bo'lib turgan foydalanuvchilarni ko'rish.

whoami – ishlab turgan foydalanuvchi nomini ko'rish.

finger user – user nomli foydalanuvchi haqida ma'lumot olish.

cat /proc/cpuinfo – protsessor haqida ma'lumot olish(CPU).

whereis app — app dasturi qayerda joylashganini ko'rish.

cat /etc/issue – operatsion tizim versiyasini bilish.

uname –r – kernel(yadro) versiyasini bilish.

setup – tizimni sozlash oynasini ochish.

hostname – operatsion tizim nomini bilish.

df -k /home — /home katalogi hajmini ko'rish.

fdisk —l – tizimdagi barcha disklarni ko'rish.

ps –ef | grep user – user nomli foydalanuvchi ishga tushirgan prsesslarni ko'rish.

uname –m yoki arch – kompyuter arxitekturasini ko'rish.

dmidecode –q — SMBIOS/DMI haqida ma'lumot olish.

cat /proc/mounts – montirovka qilingan fayl tizimlarini ko'rish.
Tizim haqida ma'lumotlarga ega bo'lib oldik, endi tizimni to'xtatuvchi buyruqlar
bilan tanishib chiqamiz.

shutdown -h now yoki init 0 yoki telinit 0 — tizimni to'xtatish

shutdown -h hours:minutes & — belgilangan vaqtda tizimni to'xtatish

shutdown –c – belgilangan vaqtda tizimni o'chirish vazifasini bekor qilish

shutdown -r now yoki reboot – tizimni qayta yuklash(perezagruzka)

logout – tizimdan chiqish


Linux ОT tomonidan beriladigan imkoniyatlar

Ham ish joyida, ham uyda foydalanish uchun legal (ochiq) ravishda zamonaviy OSga ega bo’lish imkoniyatini beradi. tez

harakatlanish darajasiga ega; mustahkam, barqaror, uzilishlarsiz
ishlaydi;viruslar ta’siridan xoli;zamonaviy РKlаr imkoniyatlaridan
to’la foydalanishga imkoniyat beradi hamda
Dos va MS Windowslarga xos bo’igan kompyuterlar xotirasi va
protsessorlar resurslaridan foydalanishdagi cheklanganlikni olib
tashlaydi;ko’p vazifalilik va ustuvorliklarni samarali boshqaradi,
fanga oid vazifalar (uzoq hisoblash, modem orqali elektron pochtani
jo’natish, disketlarni formatlash va h.k.) interaktiv ishlashga xalal
bermaydi;kompyuterni lokal va global tarmoqlarga, shu jumladan
«Internet» ga oson integratsiya qilishga imkon beradi; Novell va MS
Windows asosidagi tarmoqlar bilan ishlaydi;
Unix, MS Dos va MS Windowslarning turli versiyalardagi boshqa
OTlarning to’ldirilgan formatda berilgan amaliy dasturlarini bajarish
imkoniyatini beradi;
Unix dunyosida jamlangan va dastlabki matnlar bilan birga ochiq
tarqatilayotgan juda ko’p sonli turli dasturiy paketiardan foydalanish­
ga imkon yaratadi;
Linux hamda boshqa OT da ishlashga yaroqli, obyektga
oriyentirlashtirilgan, ko’p darchali matnli yoki grafik interfeysli
kliyent-server klassidagi sistemani ham kiritgan holda istalgan
darajadagi murakkab amaliy dasturlarni ishlab chiqish uchun
instrumental vositalarning boy to’plami bilan
ta’minlaydi;foydalanuvchiga va, ayniqsa, ishlab chiquvchiga barcha
komponentlarning, OT yadrosini ham qo’shgan holda, boy hujjatlar
va dastlabki matnlar ko’rinishida ajoyib o’quv bazasini beradi;
barcha xohlovchilarga ishlab chiqishda o’z kuchini sinab ko’rishga,
Linux OT chiquvchilarining istalgani bilan Internet orqali muloqot
qilish va birgalikda ishlash hamda ushbu sistemaga hammuallif bo’lib
o’z hissasini qo’shishga imkon beradi.
Linux OT kimga va nima uchun kerak bo’ladi? Ko’p toifadagi
foydalanuvchilar turli sabablarga ko’ra Linux ni qo’llashdan
manfaatdor bo’lishlari mumkin.
Linux — to’laqonli 32- razryadli (64-razryadlisi DEC AXP
platformasida bo’ladi) operatsion sistema bo’lib, kompyuterni to’la
quvvat bilan ishlatadi. Linux IBM PS shaxsiy kompyuterni haqiqiy
ishchi stansiyaga aylantiradi. Shaxsiy kompyuterning narxi ishchi
stansiya narxidan juda past turadi.
Bu yerda narx bo’yicha yutuq juda katta, chunki asbob-uskunalar
bo’yicha tejamkorlikdan tashqari, Linux ning dasturiy ta’minoti ochiq
litsenziya bilan beriladi va u sistemadan bepul nusxa olishni
cheklamaydi. Yadro, muharrirlar, translyatorlar, SUBD, tarmoq,
grafik interfeyslar, o’yinlar va boshqa ko’plab dasturlar ta’minoti
minglab megabayt hajmda bepul va qonuniy asosda beriladi.
Qaroqchilik bozorida dasturlar uchun haq to’lamaslik odatiy ish
bo’lib qolgan. Ammo Linux butunlay boshqacha, undan
foydalanuvchilarni hech kim ta’qib qilmaydi, buning ustiga hujjatlarni
to’la berishadi. Yana shunisi ham borki, barcha dasturlarning
dastlabki matnlari ham beriladi. Bu qaroqchilarning tushlariga ham
kirmagan.
Linux foydalanuvchilar va amaliy sistemani ishlab chiquvchilarda
katta qiziqish uyg’otadi. O’zingiz bir faraz qilib ko’ring, bir necha
shoxobchalardan iborat firma hududiy jihatdan shaharning turli
tumanlarida va, hattoki, boshqa shahar va mamlakatlarda joylashgan.
Asosiy korxonada ma’lumotlar bazasi serveri ishlab turibdi, mijozlar
— shoxobchalarda ish joylari — tarmoq orqali server bilan o’zaro
aloqa qilib turibdilar. Bunday sistema Linux da tez, arzon va qulay
amalga oshirilmoqda. Linux ning barqarorligini yodga oling. Mana
shu yerda u juda qo’l keladi!Linuxning OT sifatidagi xarakterli xossalari
• Ko’p vazifalilik: bir vaqtning o’zida ko’p dasturlar bajariladi.
• Ko’p foydalanuvchilar bir vaqtning o’zida bitta kompyuterdan foydaianadi.
• Protsessorning himoyalangan rejimi: (386 protected mode).
• Protsess xotirasi himoyasi: dasturdagi uzilish sistemaning osilib
qolishini keltirib chiqarmaydi.
• Tejamli yuklash (zagruzka): Linux diskdan dastur haqiqatdan ham
bajaradigan qismlarnigina o’qiydi.
• Dasturlar va diskli KEShning umumiy xotirasi: bo’sh xotiraning
hammasidan disk bilan almashuvni buferizatsiya qilish uchun
foydalaniladi.
• Dinamik to’ldiriladigan taqsimlanadigan kutubxonalar.

• Post-mortem analizi uchun gam dasturlar: otladchik tomonidan

nafaqat bajarilayotgan, balki avariyaviylik bilan tugagan dasturni ham
tahlil qilishga imkon beradi.
• POSIX standarti bo’yicha sertifikatsiyalash, dastlabki matnlar
darajasida System V va BSD standartlari bilan
muvofiqlashtirilganligi.
• IBCS2 orqali to’ldirilgan dasturlar bo’yicha SCO, SVR3, SVR4
bilan muvofiqlashtirilgan sig’ishtirish emulyatori.
• Barcha dasturlarning dastlabki matnlari mavjudligi. Bunga yadro
matniari, drayverlar, tuzib chiqish va ilovalar matnlari ham kiradi.
Ushbu matnlar erkin tarqatiladi. Hozirgi davrda bir qancha firmalar
tomonidan Linux uchun qator kommersiyaga oid dasturlar dastlabki
matnlarsiz ta’minlanmoqda, lekin nimaiki bo’sh bo’lsa, bo’shligicha
qolaveradi.
• POSIX standartida vazifalarni boshqarish.
• Yadroda protsessorning emulyatsiyasi, shuning uchun ilova
(qo’shimcha) soprotsessorning emulyatsiyasi to’g’risida qayg’urmasa
ham bo’ladi. Albatta, soprotsessor mavjud bo’lsa, aynan u ishlatiladi.
• Milliy alfavit va bitimlarni qo’llab-quwatlash, shu jumladan rus
tilini, yangilarini qo’shib olish imkoniyati.
Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va
ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Tilni oʻrganuvchi sohaga tilshunoslik
deyiladi. Jahon tillari miqdorini aniqlash uchun til va sheva orasida
farq oʻrnatish zarur.
• Ko’plab virtual konsollar: bitta displeyda bir vaqtning o’zida
klaviaturadan o’tkaziladigan mustaqil ishlar seanslari.
• Ko’p tarqalgan qator fayllar sistemalarini qo’llab-quvvatlash
(MINIX, Xenix, System V fayl sistemalari); 4 Terebayt hajmga va
255 belgigacha nomlari bo’lgan fayllarga ega, o’z yetakchi fayllar
sistemasining mavjudligi.
• DOS (yoki OS/2FAT) bo’limlariga ochiq kirish: DOSning Linux
fayl sistemasining qismiga o’xshaydi; VFAT (WNT, Windows 95)ni
qo’ llab - quvvatlash.
• Linuxni DOS fayl sistemasiga o’rnatish imkonini beradigan
UMSDOS maxsus fayl sistemasi.
• HPFS-2 OS/22.1 fayl sistemasiga kirish (faqat o’qish).
• CD-ROMning barcha standart formalarini qo’llab-quvvatlash.
• TCRIP tarmog’ini, Ftp, Telnet, NFS va h.k. ham kiradi, qo’llab-
quvvatlash.
Bir necha dasturlarning bir vaqtning ichida bajarilishi qanday
ko’rinishga ega?
Virtual multikonsol deb atalmish narsa bir displeyda bir necha
konsollar ishini tashkillashtirish imkonini beradi. Birinchi konsolda
translyatsiya protsessi ishga solinadi. Alt-F2 klavishlari
kombinatsiyasi bilan ikkinchi konsolga o’tish ro’y beradi.
Translyatsiya davom etadi, lekin ayni vaqtda birinchi konsol displey
ekranida ikkinchi konsolning yangi tasviri bilan almashtiriladi.
Masalan, unda matn muharriri ishga tushiriladi. Alt-F3
kombinatsiyasi bilan uchinchi konsolga o’tiladi, unda otladchik ishga
solinadi va h.k. Odatda, sistemada 8 ta konsol bo’ladi, lekin 64
tagacha o’rnatish mumkin. Istalgan vaqtda xohlagan konsolga o’tish
mumkin.
Alohida konsolda ham matnli, ham grafikali dastur ishlatish mumkin.
Bo’sh turgan konsollarning birida XWindows System darchali
sistemasini qo’yib yuborish mumkin. Ekranda darcha ochasiz va
DOOM o’yinini o’ynaysiz. Tarmoq orqali partnyor bilan o’ynash
mumkin. Boshqa darchalarda — ma’lumotlar bazasi, pochta,
muharrir, translyatsiya va h.k.
Shunday qilib, bir vaqtning o’zida ko’p konsollar ishlaydi, ulardan
birida esa X Windows Systemning ko’p darchalari ham bor.
Bundan tashqari, sistemada bir vaqtning o’zida fon jarayonlari
ishlaydi, ular displeyga ma’lumot bermaydilar, lekin o’z ishlarini
qiladilar, masalan, modem orqali ma’lumot beradilar, printerda
yozadilar, tarmoq bo’ylab pochta jo’natadilar va h.k. Fon jarayonini
foydalanuvchining o’zi ham keltirib chiqarishi mumkin va vujudga
kelgan sharoitga binoan OS ham paydo qilishi mumkin (jo’natish
uchun pochta bo’lganda, yozish uchun ma’lumot bo’lganda, modem
orqali aloqa vaqti boshlanganda va h.k.).
Linux ko’p protsessorli mashinalarda (32 protsessorgacha) hisoblab
berilgan materiallarning fizik jihatdan paralelligini yo’qotishni
ta’minlaydi, lekin buning bir vaqtning o’zida bir necha dasturlarning
bajarilishiga aloqasi yo’q. Operatsion sistema bir vaqtning o’zida bitta
protsessorda bir necha vazifalarni bajarish imkonini beradi, bunda bir
sekundning o’zida yuzlab marta bir vazifadan ikkinchisiga o’tkazib
turadi.
LINUX-operatsion sistemasining boshqa OS lardan farqli jihatlari.
Uning hujjatlashtirilishi, dasturiy ta’minoti
Erkin nusxa ko’chirishga ruxsat beradigan litsenziyaga ega bo’lgan
boshqa qator operatsion sistemalar mavjud. Ular ichida Rossiyada
Free BCD sistemasi ko’proq ommalashgan.