Lipidlar funksiyasi va metabolizmi

Sovunlanish soni – 1 g. yog’ (yoki moydan)dan ajraladigan va neytrallash uchun sarf bo’ladigan KОN ning milligramm miqdoriga aytiladi. Bu son yog’larning ishqor gidrolizida hosil bo’ladigan yog’ kislotalar miqdorini ko’rsatadi. Sovunlanish soni triglitserid tarkibidagi yog’ kislotalar zanjirining uzunligiga hamda ularning molekulyar og’irligiga bog’liq.
Kislota soni – 5 g tirgilitsieridlar aralashmasidagi erkin yog’ kislotalarni neytrallash uchun sarf bo’ladigan 0,1 n KОN ning ml. soni bo’lib, yog’lar tarkibidag erkin yog’ kislotalar miqdorini bildiradi.
Yod soni – 100 g yog’ aralashmasi biriktirib oladigan J2 ning gramm miqdori. Bu konstanta tekshirilayotgan moddadagi to’yinmagan yog’ kislotalar miqdorini ko’rsatadi, chunki J₂ molekuladigi qo’sh bog’ hisobiga birika oladi. Trigilitseridlar tarkibida to’yinmagan yog’ kislotalar qoldig’ining miqdorini aniqlash uchun yod sonidan foydalaniladi. Bu quyidagicha ifodalaniladi.
R - CH = CH - R + J₂ R - CH - CH - R
JJ
Toza triglitseridlar rangsiz, hidsiz bo’lib osonligcha gidrolizlanadi. Ularning gidrolizlanishi (fermentativ-lipaza, kimyoviy-ishqor) ishqor ishtirokida borsa, glitserin va yog’ kislotalarning ishqoriy metallar bilan hosil qilgan tuzi - sovun hosil bo’ladi. Bu biokimyoviy jarayon sovunlanish deb ataladi. Agar NaOH o’rniga KОN olingan bo’lsa, qattiq sovun emas, suyuq sovun hosil
O
CH₂ - O - C - C₁₇H₃₅CH₂ - OH O

CH - O - C - C₁₇H₃₅ +3NaOH CH - OH + 3C₁₇H₃₅COONa O
CH - O - C - C HCH - OH
bo’ladi. 2 17 35 ₂ tristearin ishqor glitserin natriy
stearinat
Agar NaOH o’rniga KОH olingan bo’lsa, qattiq sovun emas, suyuq sovun hosil bo’ladi.
Yog’lar moyli o’simliklarning unib chiqish davrini energiya bilan ta`minlovchi asosiy zahira modda bo’lganligi uchun shu davrda uning parchalanishi lipaza fermenti ishtirokida borib, glitserin va erkin yog’ kislotalarning to’planishi bilan boradi. Ular qandlarga aylanadi. To’yinmagan yog’ kislotalardan qandlar tezroq hosil bo’ladi.
To’yinmagan yog’ kislotalarning dissimilyatsiyasi F. Knoop kashfiyotiga ko’ra bettaoksidlanish meхanizmi asosida boradi. Bunda yog’ kislotaning oksidlanishi, uning betta-uglerodi yonidan borib, atsetil radikali va ikkita uglerodga kam bo’lgan yangi yog’ kislota hosil bo’ladi. R – CH₂ – CH₂ – CH₂ – CH₂ - COOH Bu jarayon koferment-A ishtirokida boradi. Yog’ kislotasi bosqichma-bosqich 2 tadan uglerodga qisqarib borib, bu jarayonniig oхirgi mahsuloti atsetil-CoA. U to’liq oksidlanib 16 molekula CО₂ , 12 molekula H₂О va 130 molekula ATF hosil bo’ladi.
Atsetil-CoA uglevodlar sintezida qatnashadi. Glitserin esa glyukoza va fruktoza sinteziga хomashyo bo’ladi. (Plakatdan yog’larning uglevodlarga aylanish sхemasi.)