Liston davlat universiteti

5.”Mo‘‘jam” – alifbo bo‘yicha kitoblar.
Bu turdagi kitoblarda hadislar shayxlar, yurtlar va qabilalarga mansub hadislar alifbo tartibi bilan keltiriladi. «Mo‘‘jam» kitoblarning eng mashhuri Imom at-Tabaroniyning kitobidir.
6.”Mustadrak” kitoblar.
Biror muhaddis o‘z shartlari bo‘yicha mavjud hadislarni kitobiga qo‘shmay ketgan bo‘lsa, uni boshqa muhaddis to‘plab kitob qilishi «mustadrak» bo‘ladi. Misol uchun al-Hokim an-Niysoburiy Imom Buxoriy va Imom Muslim shartlari bo‘yicha ish olib borib, ikkovlari chiqarmagan hadislarni topib «mustadrak» kitobini tuzgan.
7.”Mustaxraj” kitoblar.
Bu turdagi kitoblarda muhaddis o‘zidan oldingi boshqa bir muhaddisning kitobini olib, uning hadislarini o‘zi topgan boshqa roviylar yo‘li bilan chiqaradi. Misol uchun Abu Bakr al-Ismoiliy Buxoriyga, Abu Avona Muslimga, Abu Ali at-Tusiy Termiziyga «Mustaxraj» qilganlar.
8.Juzlarga oid kitoblar.
Bunda bir kishi rivoyat qilgan yoki ma’lum bir mavzu’ga bog‘lik bo‘lgan hadislar bir kitob qilinadi. Misol uchun Imom as-Suyutiyning «Solat uz-Zuha» nomi kitobi ana shular jumlasidandir.
Keyingi asrlardagi ulamolarimiz mazkur kitoblardan chiqarib turli mavzu’larda hadis kitoblari tuzishgan. Misol uchun Imom Navaviy axloq-odobga bog‘liq hadislardan «Riyoz us-solihiyn» kitobini, Imom al-Munzuriy targ‘ib va qo‘rqitishga bog‘liq hadislardan «at-Targ‘iyb vat-tarhiyb» kitobini, Ibn Taymiya fiqhiy hukmlarga ta’lluqli kitoblardan «Bulug‘ul marom» kitobini tuzganlar. Al-Muttaqiy al-Hindiy «Kanz ul-ummol» nomli kitobda qirq ming hadisni to‘plagan. Imom as-Suyutiy hamma hadislarni to‘plash niyatida «Jam’ul javome’» nomli kitobga tartib berib yuz ming hadis to‘plaganlaridan keyin vafot etganlar. Imom Muhammad ibn Abdulloh al-Xotiyb at-Tabriyziy, «Masobiyh» nomli katta kitobdan «Mishkot ul-masobiyh» degan ahkom hadislarga oid kitobni chiqargan. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak hadis kitoblari juda ham ko‘p. Ularga yozilgan sharhlar undan ham ko‘p. Hozirda ham turli-tuman kitoblar topilib tadqiq qilinmoqda. Yoki yangidan jamlanmoqda, sharhlar yozlilmoqda.