Logisti kmarkazlar

LOGISTI KMARKAZLAR


Logistik markazlarning tavsifi, turlari hamda vazifalari

YUklarni o‘z vaqtida va eng kam xarajatlar bilan etkazib berish uchun tashishning yagona texnologik jarayonini ishlab chiqiish kerak. Tashishning yagona texnologik jarayonini, transport va iste’molchilarning barchasini integratsiyalashg orqali ishlab chiqarish mumkin. Tashqi ta’sirlarga nisbatan barqaror, yangi ishlab chiqarish-transport tizimini ishlab chiqish bir qancha muammolar bilan bog‘liq bo‘lib ularga quyidagilarni ko‘rsatib o‘tish mumkin: bozor koyukturasini o‘rganish, talab va ishlab chiqarishni prognoz (bashorat) qilish, bunga asoslanib tashish xajmi va transport tizimchasining quvvatini aniqlash, homashyo zahiralarini, yoqilig‘i, materiallar, butlovchi buyumlar va transport vositalarining optimal miqdorini aniqlash va boshqalar.

Transport tizimiga boshqa katta tizimning bir bo‘lagi deb yuk jo‘natuvchidan to yuk qabul qiluvchigacha bo‘lgan barcha yukni qayta ishlash, o‘rash, saqlash, o‘ramni ochish, yukarni kuzatib borish bilan bog‘liq bo‘lgan axborotlarni birgalikda ko‘rishni maqsadga muvofiq ekanligini ko‘rsatdi. Bu esa o‘z navbatida maxsus logistik markazlarni vujudga kelishiga olib keldi.
Logistikmarkazquyidagitavsiflargaegabazaviyyig‘indiko‘rsatkichlargaegabo‘lishikerak:

• 
  bir nechta nodavlat kompaniyalarning hamkorligi;
  
• 
  logistik operatsiyalarni bajarish bilan tovarlar qiymatiga qo‘shimchalar qo‘shish;
  
• 
  qatnashuvchi kompaniyalar birgalikdagi muvafaqiyatli faoliyati samarasining mavjudligi;
  

Transport logistikasi ratsional va optimal yuk oqimlarini tashkil etuvchi metod bo‘lib bu ishlarni logistik markazlarda bajarish bunday oqimlarni samaradorligini oshiradi, noishlab chiqaruvchi chiqimlar va xarajatliarni kamytiradi, transportchilar esa mijozlarning va bozorning yuqori talablariga o‘z vaqtida javob bera olaish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Logistik markaz quyidagi vazifalarni bajaradi:

• 
  yuklarnitransportirovakaqilish;
  
• 
  zaxiralarniboshqarish;
  
• 
  iste’molchilarga xizmat ko‘rsatish standartlarini ishlab chiqish;
  
• 
  taqsimlash.
  

Logistikmarkazningasosiyvazifalariquyidagilarhisoblanadi:

• 
  aralashvaintermodaltashishlarnitashkilqilishdaturlitransportvositalaringkelishganholdaishlashinita’minlash,
  
• 
  mijozlargamajmuaviytransportxizmatlarinitashkilqilish,
  
• 
  ko‘rsatilayotganxizmatlarturinikengaytirishvaularningsifatinioshirish,
  
• 
  tranzityuklarningqo‘shimchaxajmlarinijalbqilishchoralariniishlabchiqish,
  
• 
  chegarahududlarida, boshqatransportturlarigayuklarnio‘tkazishpunktlaridabekorturibqolishlarnikamaytirishhisobigatranzityuklarnietkazishvaqtiniqisqartirish,
  

Logistik markaz intermodal tashishlarni amalga oshirish qobiliyatiga ega bo‘lishi maqsadga muvofiq. Buning uchunturli transport turlari ishini muvofiqlashtrish lozim bo‘ladi.
Logistik operatsiyalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan jihozlar mavjud bo‘lishi kerak va ularni ishlatish daromadlari qatnashchi kompaniyalar o‘rtasida teng tasimlanadi.
Xozirgi paytda logistik markazlar uchun qo‘yiiladigan muhim talablar quyidagilardir:

• 
  egallagan xududi transport magistral yo‘llarga yaqin bo‘lishi;
  
• 
  o‘zining kirsh yo‘llariga ega bo‘lishi;
  
• 
  omborlarni mavjud bo‘lishi, turli yuklar uchun mo‘ljallangan omborlar;
  
• 
  ekologik jihatdan o‘zi joylashgan xududga zarar etkazmasligi;
  
• 
  kompleks serviz xizmati ko‘rsatish uchun kerakli qurilma va jihozlarga, hamda personalning mavjud bo‘lishi.
  

Logistik markazlar asosiy servis xizmati sifatida quyidagilarni bajaradi:

• 
  yuklarni qayta ishlash va saqlash;
  
• 
  bir transport turidan boshqa turiga o‘tkazish;
  
• 
  bojxonarasmiylashtiruvivatekshiruvi;
  
• 
  o‘lchash, o‘rash va markirovkalash;
  
• 
  transport vositalarini ko‘rikdan o‘tkazish;
  
• 
  transport vositalari nosoz holga kelganda ta’mirlash;
  
• 
  jihozlarni aniq standartlarga mos ravishda ishlashini tartibga solish;
  
• 
  informatsionxizmat.
  

Logistikmarkaztarkibidabirnechtaqatnashchikompaniyalarfaoliyatyuritishigaqaramasdanuningyagonaboshqaruvorganibo‘lishikerak.
Xozirgikundalogistikmarkazlarquyidagixizmatlturlariamalgaoshiriladi
YUklarnitashishbo‘yichaxizmatlaro‘zichigaquyidagilarnioladi:

• 
  yuklarnitashish;
  
• 
  oxirgiiste’molchigayuklarniterminallararotashishvaetkazibberish;
  
• 
  yuklarnikiritish-chiqarishbo‘yichaoperatsiyalarnibajarish;
  
• 
  qaerdaimkoniyatbo‘lsa, yuklarnikonsolidatsiyaqilish;
  
• 
  yuklarniyig‘ishvatarqatibberish.
  

YUklarnietkazibberishyo‘lidagixizmatlarniko‘rsatishyuklarnikuzatibborish;

• 
  yuklarnitemiryo‘llarbo‘yichatijoratsozliginivasaqlashninazoratqilish;
  
• 
  buzilishyokishikastlanishxolatlaridaekspertizao‘tkazishnitashkiletishvanazoratqilish;
  
• 
  yuklarniag‘darishvaqaytayuklashpunktlaridagioperatsiyalarnibajarilishinitashkiletishvanazoratqilish;
  
• 
  bojxonanazoratiostidayuklarnitashishvaekspeditsiyaqilish.
  

Ma’lumot-axborotxizmatiniko‘rsatish:

• 
  yukjo‘natuvchigatashishxujjatlarinito‘ldirishhaqidagiyo‘riqnomalarniberish;
  
• 
  yukoluvchininguningmanziligayuknijo‘natilganligixaqidagixabarnomasi;
  
• 
  yukjo‘natuvchivayukqabulqiluvchigayuklarnimarshrutbo‘yichaxarakatlanishi(vagon,konteyner) xaqidaaxborotberish
  
• 
  yukoluvchiningyuknikelishixaqidagixabarnomasi (vagon, avtomobil, konteyner);
  
• 
  yuknidavlatchegarasidanolibo‘tilganiligixaqidaaxborot;
  
• 
  yukjo‘natuvchiyokiyukoluvchiningyukniportgakelishi, yuknisudnobortiga, vagonyokiavtomobilgayuklashxaqidagiaxboroti;
  
• 
  transportirovkaturinitanlash;
  
• 
  transportturinitanlash;
  
• 
  transportirovkabo‘yichalogistikvositachilarvatashuvchilarningtanlashi;
  
• 
  transportjarayoniparametrlarinioptimallashtirish
  

YUklarnitashishnitashkilqilishbilnbog‘liqxujjatlarnirasmiylashtirishbo‘yichaxizmatlar:

• 
  tasdiqlanganshaklvatartibgamosravishdayuklarnitashishdabuyurtmalarnitaqdimetish ;
  
• 
  tashilayotganxujjatlarkomplektivatransportnakladnoyinivizalashta’minlashvato‘ldirish;
  
• 
  yuknietibborishmanzilidamijoznomidantijoratdalolatnomasinituzishdagiishtiroki;
  
• 
  mijozlarbilanshartnomanirasmiylashtirish, buyurtmalalrniqabulqilishvako‘ribchiqish.
  

Moliyaviy-xisoblaroperatsiyalarinibajarishbo‘yichaxizmatlar

• 
  tashishshartnomasibo‘yichaxisoblarvato‘lovlarnito‘lash;
  

• 
  stansiya, port, pristandagiqo‘shimchaishlaruchunxisoblashoperatsiyalarinio‘tkazish;
  
• 
  e’tirozlarbilanbog‘liqxisoblashoperatsiyalarinio‘tkazish, e’tirozsummalarnio‘tkazish;
  
• 
  bojxonayig‘imlarivaboshqabojxonarasmiyatchiliklaribo‘yichato‘lovlarnibajarish.
  

YUklash-tushirishoperatsiyalarinibajarishbo‘yichaxizmatlar:

• 
  manzilgajo‘natishvaetkazibberishstansiyalaridaavtomobillarvatemiryo‘llardaharakatlanuvchitarkibdanyuklarnitushirishvayuklash;
  
• 
  yuklarnijo‘natuvchivayuklarniqabulqiluvchiomborlardankonteynervaavtomobillardanyuklarnitushirishvayuklash;
  
• 
  harakatlanuvchitarkibvakonteynerlargayuklarnimahkamlash.
  

Omboroperatsiyalarinibajarishbo‘yichaxizmatlar:

• 
  massanio‘lchashvatekshirish;
  
• 
  yuklarnivaqtinchalikvauzoqmuddatgasaqlashni (tarali-donali, og‘ir, tezbuziladigan, o‘taxavflivaqimmatbaxo, yirikgabaritlivab) xisobgaolganxoldaavtomatlashganomborlardayuklarnisaqlash;
  
• 
  transportpaketlarnishakllantirishvarasformirovatqilish;
  
• 
  markirovka, birkalarnito‘ldirishvataqdimetish;
  
• 
  qadoqlash, yuklarniobshivkaqilish;
  
• 
  transporttaranita’mirlashvaqadoqlash;
  
• 
  yuklarninavlashvajo‘natishnishakllantirish;
  
• 
  qaytaishlovberishvakonteynerlarnisaqlash.
  

Bojxonaoperatsiyalarinibajarishbo‘yichaxizmatlar:

• 
  deklaratsiyaqilish;
  
• 
  bojxonako‘riginitayyorlashvarasmiylashtirish, bojxonadeklaratsiyasivatovarnikuzatibboruvchixujjatlarnirasmiylashtirish, yuklarnibojxonatozalashidano‘tkazish.
  

Sug‘urtalashbo‘yichaxizmatlar:

• 
  sug‘urtashartnomasinirasmiylashtirish;
  
• 
  sug‘urtabadallarinito‘shlash;
  
• 
  sug‘urtamukofotlarinianiqlashbo‘yichakomissiyadaishtiroki.
  

SHunga muvofiq texnik, texnologik va boshqaruvtuzilmalar elementlarini o‘rnini o‘zgartirishdagi kam vaqt, kam xarajatnuqtai nazaridan bir nechta echim tanlash imkonini beradi.

Bu tamoyillarni amalda qo‘llash barcha turdagi zaxiralarningkamayishiga olib keladi, moddiy oqimlarning nomutanosibligi kamayadi,shunga mos ravishda tayyor maxsulot va moddiy resurslarni tashish vasaqlash xarajatlarining qisqarishiga erishiladi.
Logistikaning tamoyillaridan kelib chiqqan holda logistik markazning ishlash tamoyilini keltirish mumkin. Rivojlangan davlatlarda logistik markaz faoliyati quyidagi shartlar bajarilgandagina samarali bo‘ladi deb hisoblanadi:

• 
  Ma’lumbirhududdajoylashish.
  
• 
  YAgonaboshqaruvorganiningbo‘lishi.
  
• 
  Intermodallik.
  

Joylashuvjoyigaqo‘yilgantalablarbarchamamlakatlaruchunxosbo‘lib, faqatsuvhududlaridanuzoqroqjoylashganmamlakatlarsharoitiuchun “quriqport” ko‘rinishidagilogistikmarkazlarfaoliyatyuritadi.
Xorijiydavlatlardalogistikmarkazlaryaratilishidaquyidagiasosiytamoyillargaamalqilinadi.
- yukmarkazlariniyaratish;
-shaharvamintaqama’muriyatihududiyrejalashtirishnimuvofiqlashtirganholdaamalgaoshiradi;
- davlat infratuzilmani rivojlantirish uchun javobgar bo‘ladi (yo‘llar, terminallar v ax.k.);
O‘zbekiston sharoitida ham ushbu tamoyillar muhim hisoblanadi va ammo ularni qo‘llashda O‘rta Osiyo mamlakatlari xususiyatlarini inobatga olish kerak. Hususiy sektorni rivojlantirish va moliyalashda rivojlanish jamg‘armalari, rivojlanish institutlari muhim rol o‘ynashi kerak. YUklarning ochiqligini ta’minlash va monopollashtirishdan qochish kerak. Intermodal terminallar sonini oshirish kerak. YUk markazlarini ham tashkil etish mumkin, chunki ular Evropa davlatlarida bo‘lgani kabi bizning sharoitimizda ham bir xil foyda keltiradi.
Xalqaroamaliyotdaturlitransportxizmatlarinibajaruvchilogistikmarkazlariniloyihalashtirishdaunitashkilqilishningbosqichlariniasoslashzaruriyatipaydobo‘ladi. SHuningdekmarkazningtashkiliytuzilmasi, funksiyasivako‘rsatadiganxizmatlarinixambelgilanadi.
Logistikmarkazloyihasiniishlabchiqishquyidagibosqichlardaamalgaoshiriladi: