Лойиҳа бошқаруви

Лойиҳа иштирокчилари 
Фуқаролик Кодексига мувофиқ, лойиҳалаш - бу пудрат ишлари-
нинг турларидан бири бўлиб, унинг натижасида янги маҳсулот (лойи-
ҳа), яъни бошқа маҳсулот учун ҳужжатлар тўплами (лойиҳа объекти, 
яъни моддий мослама ёки ишларни бажариш ёки хизмат кўрсатиш) 
ҳисобланади. Ушбу ишларнинг иштирокчилари истеъмолчиларга 
(лойиҳалаш ишлари буюртмачилари) ва етказиб берувчиларга (ушбу 
ишларнинг бажарувчилари, пудратчилар) бўлинади. Лойиҳани ишлаб 
чиқиш бўйича мутахассис лойиҳаловчи ёки ишлаб чиқувчи деб 
аталади. Aгар маҳсулотлар ўзларининг истеъмоли учун яратилган 
бўлса, унда мижоз ва пудратчини бир кишига бирлаштириш мумкин. 
Ташкилот (юридик шахс) ёки муайян шахс (жисмоний шахс) етказиб 
берувчи, шунингдек маҳсулот истеъмолчиси бўлиши мумкин. 
Ишнинг яна бир иштирокчиси бу давлат бўлиб, у назорат қилиш, 
лицензиялаш, норматив ҳужжатларни бериш, шу жумладан лойиҳа 
фаолиятини тартибга солувчи воситалар орқали истеъмолчиларни 
ҳимоя қилиш чоралари тизимини яратади. 
Лойиҳалашни бошқариш тушунчаси 
Лойиҳалаш бу нафақат антиқа ечимлар ва ғояларни қидириш 
эмас, балки натижаларни лойиҳалаш ва тасдиқлаш, уларнинг самара-

---

 
ЛОЙИҲА БОШҚАРУВИ 
~ 120 ~ 
дорлигини баҳолаш, ижрочилар ўртасида ишларни тақсимлаш ва уни 
бошқариш қобилияти ва бошқалар билан боғлиқ бўлган мураккаб 
жараёндир. Бу лойиҳа топшириғини тайёрлашдан прототипларни си-
нашгача бўлган босқичларни ўз ичига олган узоқ муддатли жараёндир. 
Бир гуруҳ одамлар ҳар доим лойиҳалаш жараёнида иштирок 
этишади, шунинг учун ишнинг самарадорлиги ишчиларнинг ўзига хос 
хусусиятлари тўлиқ ҳисобга олиниши, дизайндаги иштирокчиларнинг 
(партияларнинг) ўзаро муносабатлари тўғри ташкил этилганлиги ва 
ижрочилар жамоаси танланганлиги, моҳирона бошқарилиши керак. 
Буларнинг барчаси лойиҳалаш жараёнини профессионал равиш-
да бошқариш кераклигини англатади, яъни асл ечимни излашни ҳам, 
дизайн ишини ташкил қилишни (ишчилар ва ишларни бошқариш) ҳам 
ўз ичига олиши керак, яъни нафақат лойиҳалаш ҳақида, балки лойиҳа-
лашни бошқариш ҳақида ҳам гапириш керак. "Лойиҳалашни бошқа-
риш" ҳам "лойиҳалаш" каби, бир хил фаолият мақсадларига (ҳужжат-
лар тўпламини яратиш), бир хил объектга (қурилма, иш, хизмат шак-
лида маҳсулот) эга, аммо мақсадга эришиш учун қўшимча воситалар 
ва усулларни жалб қилади. 
Техник ускуналарни лойиҳалаш, ижтимоий лойиҳалаш, дастурий 
таъминотни лойиҳалаш ва бошқалар каби бир қанча лойиҳалаш 
ишлари мавжуд. Улар ишлаб чиқилаётган объектларнинг турлари, 
тарихан ишлаб чиқилган ёндашувлар ва бошқалар билан ажралиб 
туради. Шундай қилиб, дастурий таъминотни лойиҳалаш узоқ вақтдан 
бери лойиҳаларни бошқаришнинг бир қисми бўлиб келган бўлиб, у 
замонавий терминлар ва технологиялардан фаол фойдаланади. 
Лойиҳалашни бошқариш - бу маълум бир лойиҳа учун лойи-
ҳалаш параметрларини аниқлайдиган жараён. Лойиҳалаш фалсафаси, 
ёндашуви ва услубияти бир лойиҳаловчидан бошқасига қараб фарқ 
қилади, хоҳ меъморий лойиҳа, хоҳ лойиҳалаш билан боғлиқ бошқа 
лойиҳа бўлсин, шунинг учун лойиҳани муваффақиятли амалга оши-
ришни таъминлаш учун лойиҳалаш жараёни бошқарилиши ва муво-
фиқлаштирилиши керак. 
Лойиҳаларни бошқариш ижодкорлик (айниқса, дастлабки бос-
қичларда), инновациялар ва профессионал қониқишни чекламасдан 
дастурий ва бюджет чекловларини енгиб ўтиш учун назорат ва эркин-
лик ўртасида аниқ мувозанатни талаб қилади. Лойиҳалашни бошқа-
риш жараёни итератив жараён бўлиб, у мақсадга мувофиқлиги, капи-
тал ва хизмат кўрсатиш харажатлари, қурилиш муддати, атроф-

---

 
ЛОЙИҲА БОШҚАРУВИ 
~ 121 ~ 
муҳитга таъсир қилиш ва хавфсизлик қоидалари каби масалаларни 
диққат билан кўриб чиқишни ўз ичига олади. 
Лойиҳани бошқариш тегишли бошқарув усулларини талаб қила-
ди, зарур бўлганда иш самарадорлигига эришиш учун ишнинг ўзига 
хос хусусиятларига мослаштирилади. Булар дастурлаш, дизайн жараё-
нининг нархини бошқариш, ҳужжатларни бошқариш, сифатни бошқа-
риш, ўзгаришларни бошқариш ва хавфларни ўз ичига олади. Бироқ, 
харид жараёни лойиҳани бошқаришнинг аниқ талабларига энг катта 
таъсир кўрсатади. Бу натижаларни ва уларнинг қурилиш билан ўзаро 
муносабатларини аниқлайди. Лойиҳаловчи учун рискларни баҳолаш - 
бу хавфларни ҳисобга олиш регистрида расмийлаштириладиган ва 
сотиб олиш жараёнида кейинги томон учун қолдиқ рискларни аниқ-
лайдиган хавфларни рўйхатга олиш китобида қайд этилган доимий 
равишда амалга ошириладиган лойиҳани бошқариш жараёни. Лойиҳа-
лаш жараёни схематик лойиҳалаш ва батафсил лойиҳалаш жараёнлари 
орқали ўтиши сабабли, харажатларни бошқариш ва қиймат муҳан-
дислиги каби бошқа усулларни кўриб чиқиш керак. 
Лойиҳалаш жараёнида, вазифа тобора мужмал ва мураккаблаш-
ганда, технологияни одатий ва кундалик вазифага киритиш керак. Бу-
гунги кунда лойиҳаловчилар технологик воситаларга, хусусан, AКТ ва 
автоматлаштирилган лойиҳалашга мурожаат қилмасдан лойиҳани 
ишлаб чиқишлари деярли мумкин эмас.