Лойиҳа Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Муаммоли савол: 
Кичик мактаб 
ѐшидаги болаларнинг 
фаолияти етакчи 
фаолияти нимадан 
иборат?: 

---

119 
мустақил ижодий фаолият учун қобилият таркиб топади ва нихоят ўқишга 
бўлган йўналиш ўқишга нисбатан махсулиятли муносабат ўқишни юксак 
омилларини топиши керак. Кичик мактаб ѐшидаги ўқувчиларнинг билим
жараѐнларини ва уларнинг фаолиятида тараққий этишини ҳарактерлаб 
берамиз.
Идрок. Кичик мактаб ёшидаги болалар идрокининг ўткирлиги софлиги 
билан фарқ қиладилар. Ўқувчиларнинг идроки ўзига хос билимга томошабин 
тариқасида берилганлик билан фарқ қилади.  
Диққат. Кичик мактаб ёшидаги ўқувчилар диққатининг асосий 
ҳусусиятлари ихтиёрий заифлигидадир. Кичик мактаб ёшида диққатни ирода
кучи билан мослаш ва уни бошқариш имконияти чекланган бўлади.  
Хотира. Кичик мактаб ѐшидаги ўқувчиларда хотира таълимининг 
таъсири билан икки йўналишда ривожланади. Сўз мантиқ хотирасининг ва 
маҳносига тушуниб эсда олиб қолишнинг ролғғи ва унинг салмоғи кучаяди, 
тартибга солиш имкониятларига бўлади.
Биринчи сигнал системасининг фаолиятининг нисбатан устунлиги 
туфайли кичик мактаб ѐшидаги ўқувчиларда сўз мантиқ хотираси деб 
аталган хотирага қараганда кўргазмали-образли хотира кўпроқ ривожланган 
бўлади. Кичик мактаб ѐшидаги ўқувчилар қоида ва тушунтиришларга 
қараганда конкрет маълумотларни, воқеликларни, қиѐфаларни нарсаларни ва 
фактларни яхши тез эсда олиб қоладиган ва хотираларида мустаҳкам 
сақлайдилар.
Ҳаѐл. Ҳаѐл муҳим психик билиш жараѐнларидан биридир. Ҳаѐлнинг 
фаолияциз ўқитувчи гапираѐтган ва дарсларда ѐзилган нарсаларнинг 
тассаввур қилишни ҳамда кўргазмали образлар билан ишлашни билмай 
туриб, хеч қандай ўқув предметни чинаккам ўзлаштириши мумкин эмас.

---

120 
Кичик мактаб ѐшидаги ўқувчининг ҳаѐли унинг ўқув фаолиятининг 
таъсири ва талаблари билан таркиб топади. Шунинг билан бир қаторда
бевосита 
тахсуротлар 
(мўзей, 
виставкаларнинг 
бориб 
кўриш, 
кинокартиналарни кўриш, экскурсияларга боришҳ, мактаб ер участкасида 
ишлаш ва бошқалар) ҳам ҳаѐлни ривожлантиради.
Гарчи кичик мактаб ѐшидаги давр шахснинг тараққиѐтида хал 
қилувчи силжишлар даври бўлмаса ҳам бизнинг фикримизча бундай давр 
ўсмирлик давридир, шунга қарамай, бу даврда шахснинг таркиб топиши 
етарли даражада сезиларли юз беради. Юқорида қайд қилиб ўтилганидек, 
мактабга кириш боланинг ҳаѐтида бурилиш моменти ҳисобланади. Катталар 
(ўқитувчилар) ва тенгдошлари (синфдошлари) билан янги муносабатлар
майдонга келади. Болага бутун бир жамоавийлар системасига (умум мактаб, 
синф) қўшилади. Ўқитувчи ўз олдига бир қатор жиддий талабларни қўйган 
ўқишга янги фаолият турига қўшилиш 
ўқувчининг ўз ҳаѐтини қатхий тарзда 
ташқил қилишга, қоида ва режимга 
бўйсунишга 
мажбур 
қилади.
Бўларнинг барчаси теварак-атрофдаги
воқейликка, 
бошқа 
кишиларга, 
жамоавийга таълимга ва унинг билан 
боғлиқ 
бўлган 
мажбуриятларга 
нисбатан янги муносабатлар системасининг таркиб топтиришга ва 
мустаҳкамлашга қатхий равишда таъсир қилади ҳарактерни иродани таркиб 
топтиради. қизиқишлар доирасини кенгайтиради, қобилиятлар тараққиѐтини 
белгилайди. 
Ахлоқий нормалар ва хатти-ҳарактлар қоидаларини ўзлаштириш 
кичик мактаб ѐшидаги даврда ахлоқий хати-ҳаракат пойдевори қўйилади, 
ахлоқий нормалар ва хатти-ҳаракат қоидалари ўзлаштирилади. Шахснинг 
ижтимоий йўналиши таркиб топа бошлайди. Кичик мактаб ѐшидаги 
ўқувчиларниннг ахлоқий онглари 1-синфдан 4-синфгача бўлган давр