Loy va plastmasa materialari bilan ishlashda mator alaliya nutq nuhsoniga EGA bolgan bolalarda barmoqlar harakatchanligi rivojlantirish

Alaliya kasalligi tasnifi
Uzoq yillar davomida alaliya kasalligining klassifikatsiyasi uning kelib chiqish mexanizmi, darajasidan qat’iy nazar bir xil turda bo‘lgan. Hozirgi kunga kelib logopedlar alaliyaning V.A.Kovshikov bo‘yicha klassifikatsiyasidan foydalanadilar:

• 
  Ekspressiv (motorika bilan bog‘liq) alaliya;
  
• 
  Impressiv (sensorika bilan bog‘liq) alaliya;
  
• 
  Aralash (sensomotor yoki motosensor) alaliya.
  

ALALIYA BELGILARI
Motorika bilan bog‘liq alaliya belgilari
Bunday turdagi alaliyaning belgilari = gapirish bilan bog‘liq va bog‘liq bo‘lmagan (psixo-nevrologik) tiplarga bo‘linadi.
Nevrologik (ya’ni gapirish bilan bog‘liq bo‘lmagan) belgilarga: harakatdagi kamchiliklar, mo‘ljal olish buzilishlari, qo‘l barmoqlarining harakati yaxshi rivojlanmaganligi, qo‘pol harakatlar qilish, oddiy harakatlarni bajara olmaslik (tugmalarni taqish, bog‘ichlarni bo‘glash kabi), nozik harakatlarni (mozayka yig‘ish) bajara olmaslik kiradi.
Psixik belgilarga: hotiraning sustligi (ayniqsa eshitgan narsalarini eslab qola olmaslik), diqqatni jamlashning buzilishi, emotsional kamchiliklar kiradi. Unday bolalar giperaktiv yoki umuman gipoaktiv (kam harakat, “tormoz” holatida) bo‘ladilar. Bolalar aqliy, bilim tomonidan ikkilamchi jarayon sifatida ortda qoladilar, ya’ni eshitish-gapirish qobiliyatining buzilishi hisobiga. Alaliya bartaraf etilsa aqliy qobiliyat sekin asta tiklanadi.
Gapirish bilan bog‘liq bo‘lgan belgilarga: eshitish qobiliyati saqlangan holda, gapirishdagi nuqsonlar kuzatiladi, gapirishni shakllantirib boruvchi qobiliyatlar (oddiy so‘zlar, har xil tovushlar, ba’zi bir iboralar) kech rivojlanadi.
Afferent motorika bilan bog‘liq alaliyada bolalar har qanday artikulyatsiya harakatlarini bajara olishadi, ammo gapirishda yaqqol buzilishlar kuzatiladi. Bunda tovushlar aralashib ketadi yoki o‘rni o‘zgaradi, natijada so‘zlar bir birga bog‘lanmaydi, umuman so‘z hosil bo‘lmaydi yoki tovushlarni takrorlab turish kuzatiladi.
Efferent motorika bilan bog‘liq alaliyada oddiy artikulyatsiya harakatlarini bajara olmaslik natijasida so‘zlarni ayta olmaslik kelib chiqadi.
Motorika bilan bog‘liq alaliyada so‘z boyligi yoshga nisbatan kam bo‘ladi. Yangi so‘zlar qiyinchilik bilan o‘zlashtiriladi, so‘zlarning aniq talafuzzini anglay olmaydi, so‘zlarni noo‘rin ishlatadi, gap hosil qilishda so‘zlarni bir biriga bog‘lashda qiyinchiliklarga uchraydi. Ayniqsa, gaplar tuzishda kam so‘zlardan foydalanadi (bir-ikki so‘zdan iborat gap), gaplarning orasidan asosiy va ikkinchi darajali ma’lumotlarni ajratib olish, sabab, oqibat kabi ma’nolarni chiqara olish qiyin bo‘ladi.
Motorika bilan bog‘liq alaliyaning og‘ir ko‘rinishlarida bolalar umuman so‘z ayta olishmaydi, faqatgina “g‘udranish”, turli xil tovushlar chiqarish bilan mimika va harakatlar bajaradi.