Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

 
Jazoni ijro etish muassasalarining turlari 
 
O
zodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  jinoyat  sodir  etishda  aybli  deb 
topilgan  shaxsga  sud  hukmi  bilan  olti  oydan  yigirma  yilgacha  tayinlanishi 
mumkin. 
“Qanchalik 
qaygpuli 
tuyulmasin, 
jinoyatchilik 
hamma 
mamlakatlarda  va  xamma  davrlarda  bo’lgan.  Biroq,  o’tish  davrida  uning 
mazmuni  faqat  jinoiy  qilmish  doirasi  bilangina  cheklanib  qolmaydi.  Yangi 
mustaqil  davlatlarda  amalga  oshirilayotgan  islohotlar  orqali  amalda  mulkni 
qayta taqsimlash jarayoni yuz bermoqda. Ayni shu islohotlarning mohiyatini 
JAZONI IJRO ETISH 
MUASSASALARIGA  
quyidagilar kiradi: 
jazoni ijro etish 
koloniyalari 
 
tarbiya koloniyalari; 
Tarbiya 
koloniyalari 
voyaga 
yetmagan  mahkumlarni  saqlash 
uchun mo’ljallangan
. 
 
 
turma 
 
 
Tergov  hibsxonalari  ozodlikdan  mahrum  etishga  hukm  qilingan  va 
xo’jalik  xizmatiga  oid  ishlarni  bajarish  uchun  qoldirilgan  shaxslarga 
nisbatan jazoni ijro etish muassasalari vazifasini bajaradi. 
5-BOB 

81 
 
belgilaydi. Avvalgi tuzumda davlat tomonidan tortib olingan boylik endilikda 
uni  yaratgan  va  o’z  mehnati  bilan  ko’paytirayotganlarga  tegishli  bo’lishi 
lozim”  [Karimov  I.A.  “O’zbekiston  Respublikasi  XXI  asr  bo’sag’asida: 
xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari”.  –  T: 
O’zbekiston, 1997].
 
 
Jazoni  ijro  etish  muassasalari ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi 
jazolarni  ijro  etish  maqsadida  tashkil  etilib,  ushbu  muassasalarda  sudlar 
tomonidan  tayinlangan  ozodlikdan  mahrum  etish  tariqasidagi  jinoiy  jazolar 
ijro etiladi. 
 
Jinoyat  va  jinoyat-ijroiya  qonunlariga  asosan,  ozodlikdan  mahrum 
qilish  tariqasidagi  jazolar  koloniya  va  turmalarda  o’taladi.  Koloniya  va 
turmalarda  jazoni  o’tash  deganda,  sud  tomonidan  jazo  tayinlangan  shaxsni 
Jinoyat-ijroiya  kodeksida  belgilangan  tartib  qoidalarga  muvofiq,  jazoni  ijro 
etishning  maqsad  va  vazifalari,  shakli,  mahkumlar  bilan  ishlash  usullari, 
mahkumga  bo’lgan  talab,  boshqaruv  apparatining  tarkibiy  tuzilmasini 
belgilaydigan,  ozodlikdan  mahrum  qilish  tarzidagi  jazoni  tegishli  koloniya 
va turmada o’tash tartibi tushuniladi. 
Koloniya  va  turmalarda  jazoni  o’tashning  tartibi  va  shartlari 
Jinoyat kodeksi va Jinoyat-ijroiya kodeksida belgilangan. Shuningdek, 2012-
yil  29-dekabrda  O’zbekiston  Respublikasi  Ichki  ishlar  vazirining  174-sonli 
buyrug’i bilan tasdiqlangan “O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi 
ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosini  ijro  etish  muassasalarining  ichki  tartib 
qoidalari”  [O’zbekiston  Respublikasi  ichki  ishlar  vazirining  2012-yil  29-
dekabrdagi  174-son  buyrug’i  bilan  tasdiqlangan  O’zbekiston  Respublikasi 
Ichki  ishlar  vazirligi  ozodlikdan  mahrum  qilish  turidagi  jazoni  ijro  etish 
muassasalarining  ichki  tartib  qoidalari  (O’zbekiston  Respublikasi  Adliya 
vazirligi tomonidan 2013-yil 29-iyulda ro’yxatdan o’tkazildi, ro’yxat raqami 
2495  //  www.lex.uz]  da  koloniya  va  turmalardagi  jazoni  o’tashning  tartib-
qoidalarni o’zida aks ettirgan. 
 
Jinoyat  kodeksining  50-moddasi  va  Jinoyat-ijroiya  kodeksining  45-
moddasida  jazoni  ijro  etish  koloniyalarining  4  xil  turi  ko’rsatilgan  bo’lib, 
ular: 
- manzil-koloniyalari; 
- umumiy tartibli koloniyalar; 
- qattiq tartibli koloniyalar;  

82 
 
- maxsus tartibli koloniyalar. 
 
Jazoni  ijro  etish  muassasalarining  aniq  turlarga  ajratilishi,  ya’ni 
Jinoyat-ijroiya  kodeksining  45-moddasida  mustahkamlangan  turlarga 
bo’linishi quyidagi tamoyillarni o’zida aks ettiradi:  
1) demografik (mahkumning yoshi, jinsi); 
2)jinoiy-huquqiy (sodir etilgan jinoyatlarning og’irligi);  
3) tibbiy (mahkum sog’lig’ining ahvoli); 
4)  mahkumning  tuzalishi  (mahkumning  jazoni  o’tash  jarayonida 
axloqan tuzalishi).  
Shu  bilan  birga,  mahkumlarning  ijtimoiy  xavfliligi,  sodir  etgan 
jinoyatlarning  og’irligi  va  tayinlangan  og’ir  jazoni  hisobga  olib,  ular 
jazoning  muayyan  qismini  turmada  o’tkazishlari  qonunda  nazarda  tutilgan. 
Yuqoridagilarga asoslangan holda, ozodlikdan mahrum qilish jazosini o’tash 
joylarini shartli ravishda 3 turga ajratish mumkin: 
1.
 
Jazoni ijro etish koloniyalari. 
2.
 
Turmalar. 
3.
 
Tarbiya koloniyalari.  
Mahkumlarni  tasniflash  nafaqat  ularning  jinsi,  balki  psixologik  holati, 
dunyoqarashi,  ma’lumoti,  shuningdek  boshqa  holatga  ko’ra  amalga 
oshiriladi.  Bunday  tasniflashda  mahkumning  sodir  etgan  jinoyatining 
ijtimoiy  xavflilik  darajasi,  uning  shaxsi,  ilgari  ham  jinoyat  sodir  etganligi, 
ayb  shakli  kabilarga  qarab  mahkumlar  bir-biridan  ajratilgan  holda 
saqlanadilar. 
Bu  choralar  jazoni  ijro  etishdan  ko’zlagan  maqsadga  erishish  uchun 
mahkumning  o’ziga  xos  shaxsiy  xususiyatlarini  e’tiborga  olib,  uning 
tuzalishi uchun ta’sir vositalaridan foydalanishni nazarda tutadi. 
 

83 
 
Manzil-koloniyalar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov ta’kidlab o’tganidek, 
“Mamlakatimizni  demokratik  yangilashning  bugungi  bosqichdagi  eng 
muhim  yo’nalishlaridan  biri  bu  -  qonun  ustuvorligi  va  qonuniylikni 
mustahkamlash,  shaxs  huquqi  va  manfaatlarini  ishonchli  himoya  qilishga 
qaratilgan 
sud-huquq 
tizimini 
izchil 
demokratlashtirish 
va 
liberallashtirishdan  iboratdir”  [Karimov  I.A  Mamlakatimizda  demokratik 
islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va  fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish 
konsepsiyasi. – Toshkent: O’zbekiston, 2010. – B. 15-16.]. 
 
Mazkur demokratlashtirish hamda liberallashtirish jarayonida 2003- yil 
30-avgustda  va  2003-  yil  12-dekabrda  O’zbekiston  Respublikasi  Jinoyat-
ijroiya  kodeksining  bir  qator  moddalariga,  shu  jumladan  46-moddasiga 
ayrim  qo’shimcha  va  o’zgartirishlar  kiritildi.  Unga  ko’ra,  “manzil 
koloniyalari quyidagilarga bo’linadi: 
-ijtimoiy  xavfi  katta  bo’lmagan,  ehtiyotsizlik  oqibatida  sodir  etilgan 
uncha  og’ir  bo’lmagan  jinoyatlar  uchun,  shuningdek,  kasddan  uncha  og’ir 
bo’lmagan  jinoyat  sodir  etganlik  uchun  ozodlikdan  mahrum  etishga  hukm 
qilingan shaxslar saqlanadigan manzil-koloniyalar; 
-umumiy, 
qattiq 
tartibli 
koloniyalardan, 
shuningdek 
tarbiya 
koloniyalardan o’tkazilgan  mahkumlar saqlanadigan manzil-koloniyalar”. 
MANZIL-
KOLONIYALAR 
quyidagilarga bo’linadi: 
 
ijtimoiy  xavfi  katta  bo’lmagan 
jinoyatlar, 
ehtiyotsizlik 
oqibatida  sodir  etilgan  uncha 
og’ir 
bo’lmagan 
jinoyatlar 
uchun, 
shuningdek 
qasddan 
uncha  og’ir  bo’lmagan  jinoyat 
sodir  etganlik  uchun  ozodlikdan 
mahrum  etishga  hukm  qilingan 
shaxslar  saqlanadigan  manzil-
koloniyalar; 
 
umumiy, 
qattiq 
tartibli 
koloniyalardan 
o’tkazilgan 
mahkumlar 
saqlanadigan 
manzil-
koloniyalar; 
shuningdek  umumiy  va 
qattiq 
tartibli 
koloniyalardan 
jazoni 
o’tash  tartibini  ashaddiy 
buzganligi 
uchun 
o’tkazilgan 
shaxslarni 
saqlash uchun. 

84 
 
Ma’lumki,  manzil-koloniyalar  Respublikamizda  1963  yil-iyul  oyida 
tashkil  etilgan  va  o’ziga  xos  xususiyatga  ega  bo’lgan.  Manzil-
koloniyalarning  asosiy  xususiyati  shundaki,  mahkumni  qayta  tarbiyalash 
nisbatan yengil sharoitlarda amalga oshiriladi. Mahkumlarning jazoni o’tash 
tartibi  O’zbekiston  Respublikasi  Jinoyat-ijroiya  kodeksi  113-moddasida 
belgilab  qo’yilgan  bo’lib,  unga  ko’ra,  manzil-koloniyalarda  mazkur 
muassasaga sud hukmiga binoan kelgan, shuningdek umumiy, qattiq tartibli 
hamda  tarbiya  koloniyalaridan  sudning  ajrimi  asosida  o’tkazilgan  voyaga 
yetgan mahkumlar jazoni o’taydilar. 
Manzil-koloniyalarga  ijobiy  tavsifga  ega,  og’ir,  shuningdek  qasddan 
jinoyat  sodir  etganligi  uchun  sud  tayinlagan  jazo  muddatining  kamida 
to’rtdan  bir  qismini  o’tagan  mahkumlar,  muqaddam  qasddan  sodir  etilgan 
jinoyati  uchun  ozodlikdan  mahrum  etishga  hukm  qilingan  shuningdek, 
muqaddam jazoni o’tamasdan shartli ravishda muddatidan ilgari ozod etilgan 
yoki  jazo  yengilrog’i  bilan  almashtirilgan  shaxs  o’ta  og’ir  jinoyatni, 
shuningdek  jazo  muddatining  o’talmagan  qismi  davomida  qasddan  yangi 
jinoyatni  sodir  etganligi  uchun  sud  tayinlagan  jazo  muddatining  kamida 
uchdan bir qismini o’tagan mahkumlar o’tkaziladi.  
 
Manzil-koloniyalarining quyidagi: 
1) ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan va uncha og’ir bo’lmagan jinoyatlari 
uchun hukm qilinganlar saqlanadigan manzil-koloniyalar; 
2)  sudning  ajrimi  asosida  umumiy,  qattiq  tartibli  koloniyalardan, 
shuningdek  tarbiya  koloniyalaridan  o’tkazilgan  mahkumlar  saqlanadigan 
manzil-koloniya turlari mavjud. 
 
Manzil-koloniyalariga: 

 
o’ta xavfli retsidivistlar; 

 
uzoq  muddatga  ozodlikdan  mahrum  qilinganlar,  shuningdek 
umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  afv  etish  tartibida  ozodlikdan 
mahrum qilish bilan almashtirilgan shaxslar;  

 
yuqumli kasalliklarga chalingan bemorlar; 

 
majburiy davolanishdan o’tayotgan mahkumlar; 

 
mehnatga qobiliyatsiz mahkumlarning o’tkazilishi mumkin emas.  
Manzil  koloniyalarning  chegarasi  uning  manzili  hamda  mahkumlar 
tomonidan  bajariladigan  ishlarning  xususiyatini  inobatga  olgan  holda 
Qoraqalpog’iston  Respublikasi  Ichki  ishlar  vaziri,  viloyat  ichki  ishlar 
boshqarmalari boshliqlarining buyruqlari bilan belgilanadi. Manzil koloniya 

85 
 
chegaralari  to’g’risida  mahkumga  uning  shaxsiy  yig’ma  jildiga  tirkab 
qo’yiladigan tilxat orqali ma’lum qilinadi. 
 
Umumiy tartibli koloniyalar 
 
Mamlakatimizda jazolarni ijro etish borasida O’zbekiston Respublikasi 
qonunlarida 
nazarda 
tutilgan 
mahkumlarning 
huquq 
va 
qonuniy 
manfaatlarini  to’liq  ta’minlashga  erishilmoqda  va  mahkumga  sobiq  ittifoq 
tuzumi davridagi “xavfli jinoyatchi” nazari bilan qarash fikri fuqarolarimizda 
asta-sekinlik 
bilan  yo’qolib  bormoqda,  sababi  yurtimizda  inson 
manfaatlariga hurmat bilan qaralib, uning sha’n va qadr-qimmati e’zozlanib 
kelingan va kelinaya’ti.   
Mustaqilligimizning  ilk  yillaridan  boshlab  jazo  va  uni  ijro  etish 
masalalariga  hukumatimiz  tomonidan  alohida  e’tibor  qaratilgan.  Xususan 
2003- yilning 30-avgust hamda 12-dekabr kunlari O’zbekiston Respublikasi 
Jinoyat-ijroiya  kodeksining  47-moddasiga  o’zgarishlar  kiritilib,  ularga 
binoan, umumiy tartibli koloniyalar quyidagilarga bo’linadi: 
- og’ir jinoyat sodir etganligi uchun birinchi marta ozodlikdan mahrum 
etishga hukm qilingan erkaklar saqlanadigan koloniyalar; 
-  o’ta  og’ir  jinoyat  sodir  etganligi  uchun  birinchi  marta  ozodlikdan 
mahrum etisha hukm qilingan erkaklar saqlanadigan koloniyalar; 
- og’ir yoki o’ta og’ir jinoyat sodir etganlik uchun ozodlikdan mahrum 
etishga  hukm  qilingan  ayollar  saqlanadigan  koloniyalar.  Agar  ayol  ilgari 
qasddan  sodir  etgan  jinoyati  uchun  ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi 
jazoni  o’tagan  va  o’ta  og’ir  jinoyat  sodir  etganligi  uchun  yana  sudlangan 
bo’lsa, sud unga qattiq tartibli koloniyada jazoni o’tashni belgilaydi.  
 
Umumiy  tartibli  koloniyalarda  jazoni  o’tayotgan  shaxslar  umumiy 
turar-joy  yoki  yotoqxonalarga  joylashtiriladi.  Har  bir  mahkumga  uxlashi 
Umumiy tartibli 
koloniyalar 
quyidagilarga 
bo’linadi: 
og’ir  jinoyat  sodir 
etganlik  uchun  birinchi 
marta 
ozodlikdan 
mahrum  etishga  hukm 
qilingan 
erkaklar 
saqlanadigan 
koloniyalar; 
 
o’ta  og’ir  jinoyat 
sodir 
etganlik 
uchun 
birinchi 
marta 
ozodlikdan 
mahrum 
etishga  hukm  qilingan 
erkaklar 
saqlanadigan 
koloniyalar; 
 
og’ir yoki o’ta og’ir jinoyat 
sodir etganlik uchun 
ozodlikdan mahrum etishga 
hukm qilingan ayollar 
saqlanadigan koloniyalar, 
ushbu Kodeks 48-moddasida 
ko’rsatilgan ayollar bundan 
mustasno. 

86 
 
uchun  alohida  joy  berilib,  bu  joyga  uning  ismi  sharifining  bosh  harflari  va 
familiyasi yozilgan taxtacha o’rnatiladi.  
 
Yotoqxona va umumiy turar-joy binolarida har bir turkum (otryad) hi-
sobidan kelib chiqqan holda, turkum (otryad) boshliqlari (tarbiyachilar) xiz-
mat xonalari, tarbiya ishlarini olib borish, kiyinib yechinish, mahkumlarning 
shaxsiy buyumlarini saqlash uchun mo’ljallangan xonalar jihozlanadi.  
  
Qattiq tartibli koloniyalar 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qattiq tartibli koloniyalarning quyidagi turlari mavjud: 
 -o’ta  og’ir  jinoyat  sodir  etganlik  uchun  birinchi  marta  ozodlikdan 
mahrum etishga hukm qilingan erkaklar saqlanadigan koloniyalar; 
-ilgari  qasddan  sodir  etgan  jinoyati  uchun  ozodlikdan  mahrum  qilish 
tariqasidagi  jazoni  o’tagan  va  qasddan  jinoyat  sodir  etganlik  uchun  yana 
sudlangan erkaklar saqlanadigan koloniyalar; 
-ilgari  qasddan  sodir  etilgan  jinoyati  uchun  ozodlikdan  mahrum  qilish 
tariqasidagi  jazoni  o’tagan  va  o’ta  og’ir  jinoyat  sodir  etganligi  uchun  yana 
sudlangan  ayollar,  shuningdek  o’ta  xavfli  retsidivist,  deb  topilgan  ayollar 
saqlanadigan koloniyalar.    
   Jinoyat-ijroiya 
kodeksining 
48-moddasida 
jinoyat-ijroiya 
qonunchiligining  differensiatsiya  va  individuallashtirish  prinsipiga  rioya 
etilgan. 
 
Mahkumlarni  differensiyalash  maqsadida  qonun  chiqaruvchi  qattiq 
tartibli  koloniyalarning  yuqoridagi  ikki  turini  belgilaydi.  Mahkumlarni  bu 
kabi  tabaqalashtirish  o’zini  oqlagan  bo’lib,  jinoiy  tajribaga  ega  bo’lgan 
mahumlarni o’z tajribalarini boshqalarga o’rgatishlarining oldini oladi.  
 
Qattiq tartibli koloniyalar 
quyidagilarga bo’linadi: 
 
ilgari  qasddan  sodir  etilgan  jinoyat  uchun 
ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi  jazoni 
o’tagan  va  o’ta  og’ir  jinoyat  sodir  etganlik 
uchun  yana  sudlangan  ayollar,  shuningdek 
o’ta  xavfli  retsidivist  deb  topilgan  ayollar 
saqlanadigan koloniyalar. 
 
ilgari 
qasddan 
sodir 
etilgan 
jinoyat 
uchun 
ozodlikdan 
mahrum 
qilish 
tariqasidagi jazoni o’tagan va 
qasddan jinoyat sodir etganlik 
uchun 
yana 
sudlangan 
erkaklar 
saqlanadigan 
koloniyalar; 
 

87 
 
Turli  toifaga  mansub  mahkumlarni  alohida  saqlash  Jinoyat-ijroiya 
kodeksining  jazoni  ijro  etishda  differensiya  va  individuallashtirishga  rioya 
etish  prinsipini  amalda  o’zida  mujassamlashtiradi.  Jazoni  ijro  etish 
muassasalari mahkumning tavsifi va ijtimoiy xavflilik darajasi, uning shaxsi, 
xulqini hisobga olib axloq tuzatish vositalarini qo’llaydi.  
Binobarin,  JIKning  58-moddasiga  asosan,  jazoni  ijro  etish  muassasasi 
rahbariyatiga sud tomonidan bir turdagi rejim belgilangan mahkumlarni bir-
biridan alohida saqlash majburiyati yuklanadi.  
Qattiq tartibli koloniyalarda saqlash sharoitlari uch xilda tashkil etiladi:  
-
 
umumiy (oddiy);  
-
 
yengillashtirilgan;  
-
 
og’ir.  
Qattiq tartibli koloniyalardagi sharoitlar umumiy rejim koloniyalarning 
sharoitlariga nisbatan qattiq ekanligi bilan farqlanadi.  
 
Mahkumlarni  axloqan  tuzatish  va  halol  mehnatga  o’rgatish  uchun 
yengillashtirilgan sharoitga uni o’tkazish masalasi O’zbekiston Respublikasi 
JIKning  104-moddasi  asosida  ko’rib  chiqiladi.  Mahkum  yengillashtirilgan 
sharoitga o’tkazilganda, o’tkazish muddati belgilanmaydi. 
 
Og’irlashtirilgan  sharoitga  muassasada  o’rnatilgan  tartib-qoidalarni 
buzgan  ashaddiy  tartibsiz  deb  topilgan  mahkumlarni  o’tkazish  masalasi 
ko’rib chiqiladi. Og’irlashtirilgan sharoitga o’tkazish muddati belgilanadi va 
mahkum  ko’pi  bilan  olti  oyga  og’irlashtirilgan  sharoitga  o’tkazilishi 
mumkin. 
 
Maxsus tartibli koloniyalar 
 
Maxsus tartibli koloniyalar 
quyidagilar uchun mo’ljallangan: 
ozodlikdan 
mahrum  qilinib,  o’ta 
xavfli  retsidivist  deb 
topilgan 
erkaklarni 
saqlash 
uchun 
mo’ljallangan;  
 
umrbod 
ozodlikdan 
mahrum 
qilingan 
mahkumlarni  saqlash 
uchun mo’ljallangan; 
umrbod 
ozodlikdan 
mahrum  qilish  jazosi 
afv 
etish 
tartibida 
ozodlikdan 
mahrum 
qilish 
bilan 
almashtirilgan 
erkaklar 
ham 
saqlanadi. 

88 
 
Maxsus  tartibli  koloniyalar  ozodlikdan  mahrum  etishga    hukm 
qilingan, o’ta xavfli retsidivist deb topilgan, shuningdek umrbod ozodlikdan 
mahrum qilingan mahkumlarni saqlash uchun mo’ljallangan.  
Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi afv etish tartibida ozodlikdan 
mahrum  qilish  bilan  almashtirilgan  erkaklar  ham  maxsus  tartibli 
koloniyalarda saqlanadi (Jinoyat-ijroiya kodeksining 49-moddasi).  
 Yuqoridagi  mahkumlardan  tashqari  boshqa  kishilar  maxsus  tartibli 
koloniyalarga  joylashtirilishi  mumkin  emas.  Shuningdek,  bu  xildagi 
kameralarda  umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosiga  hukm    qilinganlar 
va  o’ta  xavfli  jinoyatchilar  saqlanadi.  Koloniya  ma’muriyati  tomonidan 
maxsus  tartibli  koloniya    mahkumlari  o’rtasida  tushuntirish  ishlarini  olib 
boriladi.  
 
Maxsus  tartibli  koloniyalar  turma  ko’rinishida  bo’lib,  nazoratchilari 
rezina tayoqchalari bilan qurollangan, mahkumlarning nazorat ostida bo’lgan 
kamera tipidagi xonalarda saqlanishi nazarda tutiladi. 
 
Maxsus  tartibli  koloniyalar  quyidagi  xususiyatlarni  hisobga  olgan 
holda jihozlanadi: 
-
 
turar  joy  zonasi  ikki  qismga:  kamera  tipidagi  va  oddiy  turar  joylar 
hududiga bo’linadi; 
-
 
oddiy turar joylar hududida boshqa turdagi koloniyalarda bo’lgan kabi 
xizmat  va  kommunal-maishiy  obyektlar  joylashadi.  Bunda  turar-joylar 
ma’muriy  va  xo’jalik-maishiy  binolardan  batamom  ajratiladi.  Tibbiyot 
bo’limi va statsionar binosi yaxlit devor bilan o’raladi. 
Intizomiy  bo’linma  kamera  tipidagi  xonalar  mavjud  bo’lgan  hududga 
joylashtiriladi,  unda  hibsxona  va  kartserlar  kameralari  bo’lib,  kartser 
kameralari  mahkumlarni  yakka  saqlash  uchun  mo’ljallangan.  Bu  binolar 
yaqinida sayr qilish maydonchalari jihozlanadi.  
 
Tarbiya koloniyalar 
 
 
 
 
Jinoyat-ijroiya  kodeksining  50-moddasida  nazarda  tutilgan  tarbiya 
koloniyalari voyaga yetmay turib jinoyat sodir etgan mahkumlarni saqlashga 
mo’ljallangan.  
Tarbiya koloniyalari 
voyaga yetmay turib jinoyat sodir 
etgan  mahkumlarni  saqlashga 
mo’ljallangan. 

89 
 
Jinoyat-ijroiya  qonunchiligi  mahkumlarni  axloqan  tuzatish  tartib-
qoidalarini  belgilaydi.  Zero,  mahkumlarni  axloqan  tuzatish  masalasi  har  bir 
jazoning o’ziga xos xususiyatlarida aks ettiriladi. Axloqan tuzatish masalasi 
ayniqsa, voyaga yetmaganlarga nisbatan jazo ijrosini ta’minlashda o’ziga xos 
xususiyatlarga ega.  
 
Voyaga  yetmaganlar  bilan  bog’liq  jazoni  ijro  etishda  tarbiya 
koloniyalarining  yaratilishi  qonunchilikda  nazarda  tutilgan.  Bunda  qonun 
chiqaruvchining  “tarbiya”  termini  o’ziga  xos  bo’lib,  bu  yerda  umumiy 
tartibdagi  koloniyalarga  nisbatan  voyaga  yetmagan  jinoyatchiga  ko’proq 
psixologik-pedogogik ta’sir o’tkaziladi. 
  
Tarbiya koloniyalari voyaga yetmagan mahkumlar uchun mo’ljallangan 
bo’lib,  jazo  umumiy  asoslarga  ko’ra  o’taladi.  O’n  sakkiz  yoshga  yetgan 
mahkumlar  voyaga  yetmagan  mahkumlardan    ajratilgan  holda  saqlanadi. 
Voyaga  yetmagan  mahkumlarni  tarbiya  koloniyalarda  saqlashning  asosiy 
sababi  shuki,  bu  jinoyatchilik  sohasida  tajribali  mahkumlarning  salbiy 
ta’siridan saqlaydi.   
Umumiy  qoida  bo’yicha  tarbiya  koloniyalarida  18  yoshgacha 
bo’lgan  voyaga  yetmagan  mahkumlar  saqlanadi,  ammo  ularning  bu 
muassasada  jazoni  o’tash  bilan  bog’liq  holda  21  yoshgacha  saqlab  turish 
mumkin.  Jumladan,  jazo  o’tashni  davom  ettirish  uchun  mahkumlarni  jazoni 
ijro  etish  koloniyasiga  o’tkazish  masalalari  sud  tomonidan  Jinoyat-
protsessual  kodeksining  537-moddasining  4-bandida  belgilangan  tartibda 
amalga  oshiriladi:  “o’n  sakkiz  yoshga  to’lgan  mahkumni  tarbiya 
koloniyasidan jazoni ijro etish koloniyasiga o’tkazish masalasini hal etishda 
sud  uning  tuzalish  darajasini  hisobga  olishi  lozim.  Mahkum  tarbiya 
koloniyasida  jazoni  o’tash  muddatini  davom  ettirish  uchun  uzog’i  bilan  21 
yoshga  to’lgunga  qadar  qoldirilishi  mumkin”[  Jinoyat-ijroiya  huquqi. 
Ma’ruzalar  kursi.  /  Z.S.Zaripov,  Ch.A.Sattarov,  Yu.S.pulatov  va  boshq.  – 
Toshkent: Toshkent oliy harbiy texnika bilim yurti, 2013. B.297.]. 
 
Tarbiya  koloniyalarida  mahkumlar  uchun  mo’ljallangan  kasb-hunar 
ta’limi  va  kasb  tayyorgarligi  sinf  hamda  yordamchi  texnik  xonalari  boshqa 
binolardan ishonchli tarzda batamom ajratib qo’yilgan bo’lishi lozim.  
 

90 
 
Turar  joy  zonasi  hududida  sport  zali  yoki  bir  vaqtning  o’zida  barcha 
mahkumlarni  safga  tizish  uchun  maydon,  stadion,  zarur  sport  inventarlari 
kompleksi mavjud maydonchalar jihozlanadi. 
Tarbiya  koloniyasi  hududi  balandligi  uch  metrdan  kam  bo’lmagan 
devor  bilan  o’raladi,  uning  tashqi  perimetri  bo’ylab  niqoblab  devor  bilan 
o’raladi.  Tarbiya  koloniyalarining  intizomiy  bo’linmasida  kartserga 
mo’ljallangan kameralar jihozlanmaydi. 
 

91