"Loyiha" va "loyihalarni boshqarish" so’zlari turli sohalardagi va hukumat darajasidagi menejerlar tomonidan ishlatiladigan terminologiyada aniq belgilangan

11.1Asosiy tushunchalar: xatar va noaniqlik

Loyiha boshqaruvidagi qarorlarni qabul qilish jarayoni, qoida tariqasida, quyidagi omillar bilan belgilanadigan bir yoki bir nechta noaniqlik o’lchovi mavjud bo’lganda amalga oshiriladi:

• 
  barcha parametrlarni, vaziyatni, maqbul echimni tanlash uchun vaziyatni to’liq bilmaslik, shuningdek mavjud bo’lgan barcha maTumotlarni to’g’ri va aniq hisobga olishning mumkin emasligi hamda atrof - muhitning ehtimoliy xarakteristikalari mavjudligi;
  
• 
  tasodifiy omil mavjudligi, ya’ni, ehtimollik bilan amalga oshirishda ham ko’zda tutilmagan va prognoz qilinmagan omillarni qo’llash;
  
• 
  qarorlar qabul qilish qarorlar qabul qilganda qarama-qarshi yoki bir-biriga o’xshamaydigan manfaatlarga ega bo’lgan sheriklarni o’ynash holatida bo’lganida, muholifatning sub’ektiv omillari mavjud.
  

SHunday qilib, loyiha noaniqlik va xavf sharoitida amalga oshiriladi, va bu ikki toifalar o’zaro bog’liq.
Keng ma’noda noaniqlik - loyihaning shartlari, xususan, ular bilan bog’liq xarajatlar va natijalar haqidagi maTumotlarning to’liqligi yoki noto’g’riligi.
Xavf, aniq belgilangan muddat davomida strategik maqsadlarga erishishga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan barcha ichki va tashqi old shartlarni anglatadi.
Ular faqat zararni olish imkoniyatini nazarda tutadigan toza xavflarnivaijobiy yoki salbiy natijalarga olib keladigan spekulyativ xatarlarniajratib turadilar.
Moliyaviy xatarlar - bu moliyaviy va kredit-fond birjalarida muayyan operatsiyalarni amalga oshirishda yo’qotishlarni istisno qiladigan spekulyativ xavf-xatarlardir.
Korxonaning iqtisodiy faoliyatining bir yoki bir nechta natijasiga erishish noaniqligi ekzogen (tashqi) va ichki (endogen) omillarning ta’siri bilan belgilanadi.
Ekzogen omillar quyidagilardan iborat: siyosiy beqarorlik, ijtimoiy-iqtisodiy keskinliklar, milliy va etnik to’qnashuvlar; rivojlanishning hududiy va tarmoq xususiyatlari; moliyaviy bozordagi o’zgaruvchanlik, inflyatsiya; investitsion ehtiyoj, iste’mol talabi.
Ushbu omillar quyidagi xavf guruhlariga bo’linishi mumkin bo’lgan xavf omillarini keltirib chiqaradi:

• 
  siyosiy xavf omillari: siyosatdagi radikal o’zgarishlar ehtimoli; korxona boshqaruviga davlat aralashuvi; byurokratiya; qo’shni davlatlar bilan munosabatlar; milliy xususiyatlar.
  
• 
  iqtisodiy xavf omillari: iqtisodiy o’sishning real stavkalari; iqtisodiyotning hajmi, energiya manbalarining mavjudligi, mintaqada mehnatning mavjudligi va qiymati, rasmiy oltin zahiralarining importga nisbati.
  
• 
  moliyaviy xavf omillari: tovar va kapitalning harakatlanishi, milliy valyutaning konvertatsiyalanishi, narxlarni tartibga solish, soliq stavkalari, inflyatsiya darajasi, xorijiy kapitalni jalb qilish qobiliyati, mamlakat mintaqasining tashqi qarzlari bilan bog’liq cheklov choralari.
  

Endogen omillar korxonaning faoliyatiga bevosita bog’liq va uning asosiy parametrlarini aniq prognoz qilishning mumkin emasligi sababli. Endogen omillar quyidagilarni o’z ichiga oladi: texnologiyalarda o’zgarishlar va asosiy vositalarning tuzilishi, ularning funksional va iqtisodiy amortizatsiyasi; sotish bozorining salohiyati, ishlab chiqarish hajmi, korxona raqobatbardoshligi; doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar, ishlab chiqarish rentabelligi, sarmoyaning qaytarilishi; korxona moliyalashtirish manbalari.
Korxonada noaniqlikning genetik omillari rentabellik darajasini va kapitalning daromadliligini belgilovchi o’zgaruvchan o’zgarishlarga bog’liq bo’lib, korxona ishlab chiqarish va biznes faoliyatini moliyalash sohasida bir qator xavflarni keltirib chiqaradi.
Kredit xatari - tijorat bankining qarzni taqdim etish yoki to’lashdan bosh tortishi mumkinligidan iboratdir. Bu kredit bo’yicha foizlarni to’lashga qodir emaslik va qarzning asosiy miqdorini qoplash xavfi. Kredit xavfini belgilovchi omillar: kredit muddati, foiz stavkasi, qaytarib olish tartibi, ikkilangan yoki sindikatlashgan (guruh) kredit, kredit shartnomasining shartlari, tijorat bankining ishonchliligi.