"Loyiha" va "loyihalarni boshqarish" so’zlari turli sohalardagi va hukumat darajasidagi menejerlar tomonidan ishlatiladigan terminologiyada aniq belgilangan

IX- BOB. LOYIHA SIFATINI BOSHQARISH

1. 
   Loyiha sifatini boshqarishning zamonaviy yondashuvi
   

Loyiha sifatini boshqarish (project quality management) loyihaning natijalarini mijozlar (iste’molchilar) ehtiyojlariga muvofiqligini ta’minlaydigan boshqaruv funksiyasi.
Loyiha boshqaruvining eng muhim vazifalaridan biri sifatni boshqarishdir. XX asrda sifatni boshqarish sohasida rivojlanish yuz berdi. Global bozorda bir qator chuqurlashuvlar va jiddiy raqobat shirkatlarga mijozlar (iste’molchilar) talablarini to’liq hisobga olishni va taklif qilinayotgan tovarlar (xizmatlar) sifatiga ko’proq e’tibor qaratishga majbur qildi.
Sifatni boshqarishning zamonaviy yondashuvi quyidagi qoidalarni o’z ichigaoladi:

• 
  sifat uchun javobgarlik barcha loyiha ishtirokchilari tomonidan - mijozdan vaqtinchalik ishchilarga qadar;
  
• 
  sifat iste’molchilarga qaratilishi kerak;
  
• 
  odamlar sifatli mahsulot ishlab chiqarishni xohlashadi;
  
• 
  sifat loyihani boshlash bosqichida boshlanadi va uning bajarilishidan oldin rejalashtirilishi kerak;
  
• 
  loyihani amalga oshirish jarayonida yuzaga keladigan barcha kamchiliklarni aniqlash va bartaraf etish kerak;
  
• 
  barcha sifatni boshqarish, nuqsonlarni bartaraf etish va boshqa muammolarni hujjatlashtirish kerak;
  
• 
  sifatliroq mahsulot pulni tejaydi va biznesni rivojlantirishga yordam beradi.
  

Hozirgi vaqtda ishlab chiqarilgan tovarlarning iste’molchilar kutganlariga eng mos kelishini ta’minlaydigan umumiy sifatni boshqarish (total quality management

• 
  TQM) deb ataladigan yondashuv ishlab chiqildi.
  

TQM tamoyillarining ko’pchiligi o’tgan asrning 50-yillari boshlarida AQSHning boshqa ekspertlari bilan birgalikda yapon korxonalariga mahsulot sifatini oshirishga maslahat bergan edvard Deming va Jozef Jarenning ta’limotiga asoslanadi. O’sha paytda yapon mollari sifatsiz va ko’plab ichki nuqsonlar bilan bo’lgan. Deming statistika jarayonini nazorat qilish va ishlab chiqarish jarayoniga sifatni integratsiya qilish bo’yicha seminarlar o’tkazish uchun bir necha marta YAponiyaga safar qildi. Uning aytishicha, ishlab chiqarish muammolarining aksariyati jarayonning o’zida yuzaga keladi va statistika bu jarayonni nazorat qilishda yordam beradi. Jaren sifat nazorati bo’yicha boshqaruv yondashuvini belgilab oldi va loyihadan loyihaga qadar mahsulotni ishlab chiqish bilan loyiha jamoalarida ishlash orqali mijozlar ehtiyojini qondirishga e’tibor qaratdi. U barcha darajalarda - ishchilardan kompaniya menejerlariga o’qishga bo’lgan ehtiyojni ta’kidladi va mahsulot sifati yaxshilanishiga qaratilgan qadamlar doimiy bo’lishi kerakligini ta’kidladi.
Deming, boshqarish nazariyasida ishlatiladigan 14 sifatni yaxshilash tamoyilini ishlab chiqdi:
tovarlar va xizmatlarni yaxshilashga doimo intilish; sifatni boshqarish falsafasini qabul qilish;
sifatni oshirish bo’yicha keng ko’lamli tekshiruv amaliyotlarini rad etish; etkazib beruvchilarni va pudratchilarni minimal narx bo’yicha tanlashni rad etish tayyor mahsulotlar (ishlar, xizmatlar);
tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni muntazam takomillashtirish; ish joyidagi mashg’ulotlarni joriy qilish; etakchilik nazariyasini qabul qilish va qo’llash; qo’rquvni ta’qib qilish;
o’zaro ta’sirlashuvga aralashadigan birliklar o’rtasidagi to’siqlarni yo’q qilish samarali jamoaviy ish; ishchilarni ishdan bo’shatish va ularni nazorat qilish vazifalarini rad etish; xodimlar va boshqaruv xodimlarining soni standartlarini rad etish; odamlarni mag’rurlikdan mahrum qiluvchi to’siqlarni olib tashlash; barcha uchun intensiv ta’lim va o’zini rivojlantirish dasturlarini joriy etish kompaniyaning xodimlari; sifat menejmenti tizimini konvertatsiya qilish bo’yicha chora-tadbirlar ko’rish.
Sifatni boshqarish bir-biri bilan o’zaro bog’liq komponentlarni o’z ichiga oladi: o’zaro ta’sir qilish madaniyati va jamoaviy ish, malakali xodimlar, korxona missiyasi, maqsadlari va strategiyalari, etakchilik va etakchilik, tashkiliy tuzilma va tegishli loyihalarni boshqarish vositalari.
Ko’p TQM dasturlari muvaffaqiyatsizlikka uchraydi (SHimoliy Amerika korxonalarida muvaffaqiyatsizlik 80% ga etadi) Xodimlarni o’qitish va boshqa tashqi ta’sirlarga qaramasdan, umumiy sifat menejmenti dasturlarining bajarilmasligi xodimlarning ishlariga nisbatan munosabatlarida fundamental o’zgarishlarning yo’qligi bilan izohlanadi. Ko’pgina korxonalar faqat muvaffaqiyatli tashkilotlarning ishlarini taqlid qilishga harakat qiladilar, ammo TQM dasturining muvaffaqiyatli bo’lishini ta’minlash uchun uni amalga oshiriladigan korxonaning shartlariga moslashtirish kerak.

2. 
   Loyiha sifatini boshqarishning asosiy bosqichlari
   

Loyihada sifatni boshqarish bir vaqtning o’zida amalga oshirilishi kerak bo’lgan uchta asosiy bosqichdan iborat:

1. 
   Sifatni rejalashtirish:
   

_ iste’molchilar talablarini identifikatsiya qilish;
_ iste’molchilar tomonidan mahsulotga imtiyozli talablarni aniqlash.

2. 
   Sifatni oshirish:
   

_ baholash mezonlarini tanlash;
_ jarayon qobiliyatini baholash;
_ jarayonni takomillashtirish.

3. 
   Sifatni nazorat qilish:
   

_ sifatni baholash;
_ sifatni yaxshilash va rejalashtirish tadbirlarini tartibga solish.
10-rasm TQM kontekstida loyiha sifatini boshqarish bosqichlari o’rtasidagi munosabatni ko’rsatadi.