Lyoss, alevrolit, kvarsit tog‘ jinslari
Download 130.61 Kb.
|
Lyoss, alevrolit, kvarsit tog‘ jinslari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kirish Togʻ jinslari
|
Lyoss, alevrolit, kvarsit tog‘ jinslari Nomi Genetik turi Mineral tarkibi Struktura – tekstura tuzilishlari Yer bag‘rida yotish shakllari Xalq xo‘jaligida ishlatilishi. Xulosa
Kirish Togʻ jinslari - Yer poʻstini tashkil qiluvchi, mustaqil geologik jism hosil qiluvchi doimiy tarkibga ega boʻlgan tabiiy mineral agregatlar. "Togʻ jinslari" termini hozirgi maʼnoda 1798-yildan beri ishlatilib kelinadi. Odatda Togʻ jinslari deb faqat qattiq jismlarni tushuniladi, keng maʼnoda esa ularga suv, neft va tabiiy gazlar ham kiradi. Togʻ jinslarining kimyoviy va mineral tarkibi bilan bir qatorda, struktura va teksturasi ham muhim diagnostik belgi hisoblanadi. Togʻ jinslaridagi minerallar foizi, ularning mineral tarkibini aniqlaydi. Kelib chiqishiga qarab ular 3 guruhga boʻlinadi: magmatik (otqindi), choʻkindi va metamorfik jinslar (qarang Magmatik togʻ jinslari, Metamorfik togʻ jinslari, Choʻkindi togʻ jinslari). Yer poʻstining 90% ga yaqin qismi magmatik va metamorfik, qolgan 10% choʻkindi togʻ jinslaridan iborat, ammo Yer yuzasining 75% maydonini choʻkindi togʻ jinslari egallaydi. Togʻ jinslarining kelib chiqishida mineral tarkibidagi farqi ularning kimyoviy tarkibi va kimyoviy xususiyatlarida oʻz aksini topgan. Asosan, silikatli minerallardan iborat magmatik Togʻ jinslarining kimyoviy tarkibida kremniy kislota koʻp boʻladi. Tarkibidagi SiO2 miqdoriga qarab magmatik Togʻ jinslari nordon (65% dan ortiq), oʻta (55—65%) va asosli (50% dan oz) jinslarga boʻlinadi. Bundan tashqari, tarkibida SiO2 juda koʻp boʻlgan (75% dan ortiq) oʻta nordon va juda kam (40% dan kam), lekin, magniy oksidiga boy — oʻta asosli jinslar buladi. Ishqorli metallarga boy jinslar ishqorli jinslar deyiladi. Choʻkindi Togʻ jinslarining kimyoviy tarkibi magmatik jinslarnikidan differensiyalanganligi, jins hosil qiluvchi komponentlar tarkibining turlicha boʻlishi, suv, karbonat kislota, organik uglerodning koʻp miqdorda boʻlishi bilan farqlanadi. Metamorfik Togʻ jinslari tarkibiga koʻra, choʻkindi (tub jins) jinslarga yeki magmatik jinslarga yaqin turadi, qayta kristallanish va metasomat jarayonida koʻpgina rudali elementlar jamlanib rudali konlar hosil qiladi. Togʻ jinslari zichlik, elastiklik, pishiqlik, issiklik, elektr va magnit xususiyatlariga ega. Togʻ jinslarining xususiyatlari ularning mineral tarkibi, tuzilishi va tashqi sharoitiga bogʻliq. Gʻovaklik va darzlik Togʻ jinslari xossalarini aniklaydigan muhim parametrlardir. Gʻovakchalar qisman suyuqlik bilan toʻlgan boʻlishi mumkin, shuning uchun Togʻ jinslarining xossalari kattik., gazsimon va suyuq fazalarning xususiyatlari va ularning nisbiy miqdoriga ham bogʻliq. Gʻovaklik va darzlik Togʻ jinslarini neft va suv kollektori sifatida baqolashda, hamda ularning buloqqa, burgʻi qudugʻi va boshqalarga oqib kelish tezligini aniklashda muhimdir. Togʻ jinslarining namlik va gaz sigʻimi, suv va gaz oʻtkazuvchanligi ham ularning gʻovakliligi bilan aniqlanadi. Magmatik Togʻ jinslarida gazli boʻshliklar miqdori 60— 80% ga yetadi (mas., pemza va pemza tuflari). Choʻkindi Togʻ jinslarida choʻkindi hosil boʻlish jarayonida gʻovakchalar vujudga kelib, sementlanish vaqtida berkilishi yoki saklanib qolishi mumkin. Metamorfik Togʻ jinslarida gʻovakchalar kam buladi, faqat yoriklar (darzliklar) boʻlib, ular jinslar soviyotganda paydo boʻladi. Togʻ jinslarining zichligi ularning gʻovakligi va mineral tarkibi bilan bogʻliq. Rudali minerallar yuqori zichlikka ega (mas., piritda — 5000 kg/m3 gacha, galenitda 7570 kg/m3gacha); choʻkindi togʻ jinslari minerallarining zichligi kam (mas., tosh tuzining zichligi 2,2 g/ sm3). Loess ( nemischa Löß yoki Löss - bo'shashgan, maydalangan) - cho'kindi jinslar , qatlamsiz, qumli - qumli , och sariq yoki och sariq rangga ega, asosan loyli donalardan iborat. Qopqoq shaklida bir necha metrdan 50-100 m gacha - suv havzalarida , yon bag'irlarida va vodiylarning qadimgi teraslarida uchraydi "Loess" atamasi 1823 yilda Karl Sezar fon Leonhard tomonidan ilmiy adabiyotga kiritilgan.[ manba aniqlanmagan 1490 kun ] . Loessning kelib chiqishi bir yarim asrdan ko'proq vaqt davomida muhokama qilingan. Bu shamol, yomg'ir va erigan qor yoki muzlik suvlarining faolligi, tuproq hosil bo'lishi, asosiy jinsning ob-havosi yoki davriy muzlashi, daryolar, ko'llar va dengizlarda cho'kish bilan bog'liq edi. Loess "sovuq" (qazilgan permafrost izlari bilan) va "iliq" mavjud Tarkibiga ko'ra, loess odatda loy va loyli tuproqlarga , kamroq esa qumli tuproqlarga tegishli . Lyosdagi yirik zarralar asosan kvarts va dala shpatidan , kamroq miqdorda - slyudalar , shoxli shpatlardan va boshqalardan iborat. Vulkan kulining donalari alohida oraliq qatlamlarda ko'p bo'lib , shamol tomonidan otilish joyidan yuzlab kilometr uzoqlikda joylashgan . Lyosdagi mayda zarrachalar turli gil minerallardan ( gidroslyuda , kaolinit , montmorillonit ) tashkil topgan. Lyosda vaqti-vaqti bilan kalkerli konkretsiyalar , quruqlikdagi mollyuskalar qobig'i va sutemizuvchilar , ayniqsa kemiruvchilar va mamontlar suyaklari mavjud . Dispersiya tarkibi ( granulometriya ): Lyosda 0,002–0,05 mm li zarrachalar (siltli zarralar) ustunlik qiladi; 0,002 mm dan kam bo'lgan loy zarralari 5-30% miqdorida mavjud; 0,01-0,05 mm gacha bo'lgan ma'lum miqdordagi zarrachalar tog' jinslarining kolloid qismining koagulyatsiyasi paytida hosil bo'lgan agregatlar bilan ifodalanadi . Loessning g'ovakligi 40-55% ni tashkil qiladi. Odatda mayda tubulalar ( makroporlar , o'simlik qoldiqlari izlari) bilan o'ralgan. Loess Evropa , Osiyo , Shimoliy va Janubiy Amerikada , asosan , mo''tadil zonaning dasht va yarim cho'l mintaqalarida tarqalgan . Loess - chernozem va bo'z tuproqlarning asosiy jinsi . U g'isht ("xom", " adobe ") va tsement ishlab chiqarishda , damba va to'g'onlarning tanasini to'ldirish uchun ishlatiladi . Namlangandan so'ng, o'z og'irligi yoki tuzilmalarning og'irligi bosimi ostida loess ko'pincha siqiladi, tuproqning cho'kishi sodir bo'ladi, bu esa tuzilmalarning ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Ayrim olimlar loessni tuproqning alohida turi deb hisoblashadi [2] . Loessning kelib chiqishi masalasi hali ham umumiy qabul qilingan yechimni olmagan. Uning shakllanishi turli xil geologik jarayonlar (quruqlikda - shamol, yomg'ir va erigan qor suvlarining faolligi, tuproq shakllanishi va ob- havosi , vulqonizm , kosmik changning cho'kishi , ko'llar va dengizlarda cho'kindi ) va tosh hosil bo'lish bosqichlari bilan bog'liq edi. V. T. Trofimov lyoss hosil bo'lishining ikki guruhini ajratadi: singenetik va epigenetik. Birinchisiga u eol gipotezasini (N. Ya. Denisov), ikkinchisiga esa allyuvial yoki suv kelib chiqishi va cho'kishning supergen tabiati bilan bog'liq (A. V. Minervin)ni nazarda tutadi. 1877 yilda nemis olimi F. Rixthofen Xitoy lyossining subaerial (suvning cheklangan roli bilan) kelib chiqishi haqidagi gipotezani taklif qildi . Loessning eol ( V. A. Obruchev ), tuproq ( L. S. Berg ), muzlik ( L. Van Verveke ) va murakkab ( arid iqlimdagi eol , delyuvial va tuproq-elyuviy jarayonlar) kelib chiqishi haqidagi nazariyalar mashhur. Aeol gipotezasi - F. Richthofen tomonidan asos solingan . Uning asosiy g'oyasi zarrachalarning ishqalanishi tufayli shamol tomonidan ko'tarilganda, elektrostatik zaryadga ega bo'lgan namlanmagan chang massivlarini hosil qilishdir. Cho'kish paytida bir xil zaryadli elementlar qaytariladi va zaryadsiz yoki zaif zaryadlangan elementlar bilan kondensatsiyalanadi, bu tuproqlarning sezilarli mexanik mustahkamlik xususiyatini tavsiflaydi. Suvning kelib chiqishi gipotezasi - minerallarning ko'chishi va cho'kishi jarayonini tavsiflaydi, lekin asosiy savolga javob bermaydi: loess tuproqlarning shakllanishi. Tuproq-elyuvial gipotezada min
Download 130.61 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||