M. A. Kamenskaya

1.6. Kibernetika
1948 yilda N. Wiener kitobining birinchi nashridan so'ng, [11] ushbu klassik asarning qayta ishlangan versiyalari keyinchalik "The human use of human beings" nomi bilan bir necha bor nashr etilgan. Cybernetics and society». Vinerning so'zlariga ko'ra, u avvalgi xabarlar nazariyasidan (u elektrotexnika muhandisi sifatida ishlagan) tashqarida bo'lgan "kengaytirilgan xabarlar nazariyasi" ni belgilash uchun tayyor atamani topmagan. Ushbu yangi sohada mashinalar va jamiyatni boshqarish vositasi sifatida xabarlar haqida "g'oyalar to'plami" mavjud edi. N. Viner "kibernetika" so'zini yunoncha "kibernetes" so'zidan hosil qilgan — boshqaruvchi, oziqlantiruvchi; xuddi shu so'zdan hukmdor, viloyat­tor so'zlari kelib chiqqan. IV asrda.miloddan avvalgi e. bu atama Platon tomonidan boshqaruv sohasiga qo'llanilgan.
N. Vinerning kitobi nashr etilgandan so'ng, kibernetika tezda tan olindi. Aynan 1950-yillarda.tez sur'atlar bilan murakkablashib borayotgan dunyoda boshqaruvning rolini oshirish masalasi ayniqsa keskin ko'tarildi. 70-yillarning boshlariga kelib.kibernetika keng doiradagi boshqaruv jihatlarini ko'rib chiqadigan mustaqil fizika-matematik fan sifatida shakllandi murakkab tizimlar (tabiiy­, texnik, ijtimoiy). Kibernetikada ikkita asosiy qism ajralib turdi: tirik va san'at­tizimlari o'rtasidagi o'xshashlik haqidagi fan va aloqa va axborot haqidagi fan. N. Vinerning asarlari­matsiya axborot nazariyasini biologik hodisalarga, xususan,­Markaziy asab tizimida oqadigan jarayonlarga qo'llashni rag'batlantirdi. ­Kompyuter asab tizimidagi hodisalarning eng mos modeli deb hisoblanishi mumkin degan fikr paydo bo'ldi. Kibernetikaning eng diqqat markazida tirik organizm yuqori darajadagi boshqaruv tizimi bo'lib, uning turli funktsiyalari olimlar va muhandislar tomonidan texnik qurilmalarda takrorlanishga intiladi.
Kibernetika tadqiqot ob'ekti bo'yicha bir qator yo'nalishlarga bo'lindi: texnik kibernetika; biokibernetika (yovvoyi tabiat ob'ektlarida boshqarish fani); tibbiy kibernetika (samarali davolash usullari va usullarini ta'minlaydigan qurilmalar va boshqaruv tizimlarini yaratish). Asta-sekin ilmiy tasavvurlar o'zgardi. Endi kibernetika boshqaruv tizimlarini o'rganadigan informatika bo'limi hisoblanadi.
"Menejment quyidagilarni o'z ichiga oladi: (a) boshqaruv maqsadi; (b) boshqaruv dasturi (dastur tashqi muhit ta'siriga javob berishni va boshqaruvni sozlashni, ya'ni fikr-mulohazalarni nazarda tutishi mumkin); (C) aloqa kanallari orqali uzatiladigan boshqaruv signallari. Shunday qilib, boshqaruv aloqa orqali amalga oshiriladi " [24].
p boshqaruv tizimining rinsipial sxemasi sek. 1.3. Boshqaruv ta'siri boshqaruv blokidan to'g'ridan-to'g'ri aloqa kanali orqali boshqaruv ob'ektiga o'tadi; ushbu ta'sir natijalari maxsus sensorlar tomonidan qabul qilinadi va qayta aloqa kanali orqali boshqaruv blokiga uzatiladi;ma'lumotlar, ilgari to'plangan preobra ma'lumotlari bilan birga­, boshqaruv bloki tomonidan yangi boshqaruv ta'siriga o'tkaziladi. Natijada, axborot aylanishi shunday sodir­bo'ladiki, boshqaruv ob'ektining normal faoliyati qo'llab-quvvatlanadi.
Shakl:1.3. Boshqaruv tizimining ishlash sxemasi

1980-yillarda "kibernetika" atamasi asta-sekin rebleniyadan yo'qoladi­, faqat allaqachon tashkil etilgan tashkilotlar nomlarida saqlanib qoladi (masalan, Moskva davlat universitetining hisoblash matematikasi va kibernetika fakulteti). O'sha yillarda "kibernetika" yo'nalishi G'arb ta'lim dasturlarida qo'llanilishni to'xtatdi, chunki u umumiy­tizimlarning bir qismi sifatida talqin qilinib, ushbu fanning ancha kengroq dasturiga singib ketdi. M. A. Arbib (Sit. [74]) "kibernetika tarixi, asosan­, uning kognitiv ilm-fanidan kelib chiqqan"deb hisoblaydi. Uning guruhi xodimlari kibernetikadan foydalanib, abadiy miya va sun'iy intellektning qoshlarini har tomonlama o'rganishga murojaat­qilishdi.

Endi "kibernetika" atamasi ishlatiladi: (a)­fanlararo yo'nalishlarni umumlashtiruvchi belgi sifatida; (b)­boshqaruv jarayonlari, asosan texnik ob'ektlar bilan shug'ullanadigan tizimlar nazariyasi va tizimlarni tahlil qilish qoidasi sifatida.