M. A. Kamenskaya

1.8. Tizimlar
"Tizim" tushunchasini aniqlash qiyin va sezgi darajasida sezilarli darajada tushuniladi, ammo bu ham axborot, ham biologik fanlarda juda muhimdir. ­Rossiyada biologiya yoki tibbiyot sohasida ilmiy daraja berilishi mumkin bo'lgan yagona mutaxassislik-bu aniq tizim tahlili (05.00.01):­tirik organizmlarni tashkil etishdagi o'zaro aloqalarning xilma-xilligi va murakkabligi tufayli ularni samarali o'rganish uchun ba'zi bir umumiy strategiya talab qilinadi, masalan, tizimlar­va tizimlar. tahlil (yoki tizimlar nazariyasi).
Yunon tilidan tarjima qilingan "tizim" ("kompozitsiya") so'zi qismlardan birlashtirilgan birikma degan ma'noni anglatadi. Kontseptsiya ob'ektni to'liq (bitta) narsa sifatida tavsiflash kerak bo'lganda ishlatiladi,­uni darhol to'liq tasavvur qilish mumkin emas, uni­grafik tarzda tasvirlash yoki matematik ifoda bilan tavsiflash [13]. Bu bilim nazariyasi, aks ettirish nazariyasi toifalaridagi tushuncha.
Tizim konsepsiyasi va tizimlar nazariyasining eng muhim asoschilaridan biri 1930-yillarda asosiy kasb bo'yicha biolog L. fon Bertalanfi bo'ldi. Bertalanfining so'zlariga ko'ra [6], tizim "komp­Lex o'zaro ta'sir qiluvchi komponentlar" yoki "­bir — biri va atrof-muhit bilan muayyan munosabatlarda bo'lgan ele mentlar to'plami". Tizimlar nazariyasi shakllanishining dastlabki yillarida­"tizimli yondashuv" atamasi keng qo'llanilgan­, bu falsafaning meta-mantiqiy yo'nalishini anglatadi, shuningdek "kompleks yondashuv"tushunchasining sinonimi sifatida ishlatilgan. Bir qator avtoulovlarning fikriga ko'ra­, tizimlar nazariyasi N. Vinerning boshqaruv nazariyasidan kelib chiqqan.
Tizimlar nazariyasi va kontseptsiyaning amaliy qo'llanilishi rivojlanib borishi bilan ta'riflar o'zgardi. Osning birinchi ta'riflarida­tizim elementlar (qismlar, komponentlar) va ular orasidagi bog'lanishlar ekanligiga yangi e'tibor qaratildi. Bunday holda, tizim ma'lum bir turdagi elementlar va aloqalarning oddiy to'plami emas, balki faqat bir-biri bilan kesishish sohasidagi elementlar va aloqalarni o'z ichiga oladi. "Komponentlar" — "ele­menty", "aloqalar" —"munosabatlar" atamalari odatda Sino­nimy sifatida ishlatiladi (ayniqsa ta'riflarning tarjimalarida). Ammo qat'iy aytganda, " com­ponent "" element " ga qaraganda ko'proq umumiy tushunchadir, u­elementlarning yig'indisini susaytirishi mumkin. "Aloqa" tushunchasi­elementlarning erkinlik darajasini og ranikatsiyasi deb ta'riflanadi. Ba'zan aloqa munosabatlarning­alohida holati sifatida qaraladi, ba'zida esa aksincha.
"Tizim" tushunchasining ta'rifi evolyutsiyasi quyidagi­yo'ldan bordi: elementlar va aloqalar — \ u003e maqsadlar -" kuzatuvchi - \ u003e likopchadagi til­. ­Mening tizimimni o'rganish va tadqiqotchi o'rtasidagi o'zaro ta'sirlarni hisobga olish kerak. Tizim-bu ob'ektlarni kuzatuvchi (tadqiqotchi, konstruktor) tilida­, tadqiqot va bilish muammolarini hal qilishda ularning munosabatlari va xususiyatlarini aks ettirish [13].
1970-yillarda "tizim tadqiqotlari" atamasi kiritilgan bo'lib­, u murakkab tizimlarni tadqiq qilish va loyihalash bilan bog'liq amaliy ilmiy yo'nalishlarni birlashtiradi: operatsiyalarni o'rganish, kibernetika, tizim muhandisligi, tizimshunoslik va опирающиеся tizimlar nazariyasiga asoslangan boshqa sohalar.