M. A. Kamenskaya

Ochiq va yopiq tizimlar. L. Bertalanfi­juftlikni tashkil etuvchi ikkita tiy poniyasini kiritdi: "ochiq tizim" va "yopiq­siste ma" [6]. Ochiq tizimning asosiy ajralib turadigan xususiyati-bu massa, energiya va ma'lumot almashish qobiliyati­. Eng qiziqarli xususiyatlardan biri shundaki, ochiq tizimlarda termodinamikaning ikkinchi printsipiga zid bo'lgan "paradoksal" termal­dinamik naqshlar paydo bo'ladi.
Termodinamikaning ikkinchi qonuni, yopiq tizimlar uchun tuzilgan­, tizimni entropiyaning o'sishi bilan tavsiflaydi,­tartibsizlikka, yo'q qilishga intiladi. Ushbu qonun ochiq tizimlarda ham namoyon bo'ladi (masalan, biologik tizimlarning qarishi). Biroq, ochiq tizimlarda, yopiq tizimlardan farqli o'laroq, "entropiyani kiritish" mumkin, uning pasayishi. "Bunday­tizimlar o'zlarining yuqori darajalarini saqlab qolishlari va hatto­murakkablik tartibini oshirish yo'nalishi bo'yicha rivojlanishi mumkin" [6], ya'ni.ular o'z-o'zini tashkil etishning qonuniyligini namoyish etadilar­(garchi Bertalanfi bu haqda hali gapirmagan­bo'lsa ham). Shuning uchun atrof-muhit bilan ma'lumot almashish boshqaruv tizimi uchun juda muhimdir. ­Yopiq va yopiq tizimlardan asosiy farqlardan biri shundaki, yopiq opera tizimlari­"maqsad" tushunchasini tizimga tashqi sifatida qabul qiladi va ochiq, rivojlanayotgan tizimlarda maqsadlar tashqi tomondan o'rnatilmaydi, balki tizim ichida maqsadli shakllanishning tegishli­qonunlari asosida shakllanadi.
To'liq Tyu yopiq (yopiq) tizimlari­muhitdan ajratilgan deb taxmin qilinadi (mo Deli sezgirligiga qadar­). Biroq, shartlar tizimining to'liq izolyatsiyasi g'oyasi­ammo, chunki tabiat va jamiyatdagi barcha hodisalar va jarayonlar o'zaro­bog'liqdir. (Bu erda biz ko'plab fizik qonunlar, biologik qonunlardan farqli o'laroq, faqat shartli modellar uchun amal qiladi degan misolni uchratamiz.)
1.8.2. Tizim tahlili .
1980-yillarning oxirida mamlakat oliy o'quv yurtlarining o'quv rejalariga tizim tahlili fani kiritildi: tizim konsepsiyalarini rejalashtirish bilan bog'liq boshqaruv funksiyalariga qo'llash. Yuqorida aytib­o'tilganidek, "tizim tahlili" mutaxassisligi bo'yicha­biologik va mis Tsin fanlari sohasida ilmiy daraja­berilishi mumkin.
Ushbu yo'nalishning o'ziga xos xususiyati [13]. 1. Tizim tahlili muammoni (muammoni)­rasmiy, matematik usullar yordamida taqdim etish va hal qilish mumkin bo'lmaganda qo'llaniladi,­ya'ni.muammoli vaziyatning katta boshlang'ich­neopr bo'linmasligi va muammoning ko'p mezoni mavjud bo'lganda. 2. Tizimli tahlil­nafaqat rasmiy usullardan, balki sifatli tahlildan foydalangan holda yozgi uylarni o'rnatish jarayoniga ham e'tibor beradi. 3. Tizim tahlili tizimlar nazariyasining asosiy tushunchalariga va butun tizim qonuniyatlarini o'rganishga asoslangan falsafiy tushunchalarga asoslanadi. 4. Tizimli ana­Liz jamoaviy qaror qabul qilishda yordam beradigan turli xil bilim sohalari mutaxassislarini birlashtiradi. 5. Yechimni o'rganish va­qabul qilish uchun tahlil bosqichlari ketma-ketligini va ularni amalga oshirish usullarini belgilaydigan tizimli tahlil metodologiyasini ishlab chiqish talab etiladi. 6. Tizimli tahlil maqsadlarni shakllantirish jarayonlarini (­maqsadlarni vaqt o'tishi bilan o'zgarishini hisobga olgan holda maqsadlarni vositalar bilan aralashtirmasdan) va maqsad bilan ishlash vositalarini ishlab­chiqishni (shu jumladan maqsadlarni tuzish usullarini ishlab chiqishni) o'rganadi. 7. Tizimli tahlilning asosiy usuli­-bu noaniqlik og'rig'ini tadqiqotga yaxshiroq­mos keladigan ("tahlil" tushunchasiga mos keladigan) ko'rinadigan qismlarga ajratish, shu bilan birga tadqiqot ob'ekti va muammoli vaziyat to'g'risida yaxlit (tizimli) g'oyani saqlab qolish ("maqsad" va "maqsad"tushunchalari tufayli). 1-4 xususiyatlari tizim tadqiqotlarining barcha sohalariga xosdir va 5-7 xususiyatlari tizim tahlilining boshqa tizim yo'nalishlaridan farqlarini aniqlaydi. Tizimli tahlil bo'yicha mutaxassis (­analitik tizimlar) faoliyatida uchta asosiy bosqichni ajratish mumkin: uning­tarkibiy qismlarini ajratish va ularni rasmiylashtirish bilan bog'liq muammoni har tomonlama o'rganish; muammoni hal qilish yo'lini topish (shu jumladan matematik usullardan foydalangan holda); olingan natijalarni amalda amalga oshirish (ideal holda — yangi muammolar paydo bo'lmasdan).