M. A. Kamenskaya

1.9.3. Fikrlash. Mantiq
Inson faoliyatining har qanday turi fikrlash bilan bog'liq. Sun'iy intellekt fanida" fikrlash " atamasi is­o'zining umuminsoniy ma'nosida tabiiy­til tushunchasi sifatida ishlatiladi, qat'iy va noaniq. Biroq­, maxsus fan — mantiqni o'rganish ob'ekti bo'lgan, qat'iy ilmiy jihatdan aniqlangan va intellektual tizimlarda keng qo'llaniladigan fikrlash turi mavjud.
Mantiq-bu isbot va yolg'on usullarini o'rganadigan fan,­ya'ni.boshqa bayonotlarning haqiqati yoki yolg'onligiga asoslangan ba'zi bayonotlarning (bayonotlarning) haqiqati yoki yolg'onligini aniqlash usullari. Matematik mantiq - bu­to'liq asoslangan mantiqning vaqtinchalik shakli for­mal matematik usullar [46]. Mantiq tomonidan o'rganilgan rasmiy tizimlarda­ma'lum bayonotlarning haqiqatlarini baholash baholash sifatida ishlaydi. Klassik ikkilik mantiqda ikkita shunday baho mavjud: to'g'ri yoki noto'g'ri. Ko'p qiymatli mantiqda bu ikki bahoga boshqalar qo'shiladi.
Har doim ikkita haqiqat bahosining ba'zilariga tegishli bo'lishi mumkin bo'lgan bayonotlar odatda bayonotlar deb ataladi. ­Bayonotlar bilan ishlaydigan lo gika so'zlarni hisoblash deb ataladi. Gaplarni hisoblashdan tashqari, klassik mantiq predikatlarni hisoblashni o'rganadi [46].
Ishonchli xulosa hali insonning fikrlash usullari mos keladigan rasmiy model deb hisoblanmaydi. ­Kundalik hayotni qidirishda biz ko'pincha­uning yakuniy, "kesilgan" qismi bilan to'liq xulosani almashtirish holatiga duch kelamiz, chunki biz to'liq xulosani takrorlay olmaymiz, garchi u­printsipial jihatdan mavjud bo'lsa. Bunday ishonch nufuzli fikrlarga, empirik tajribaga (bunday xulosalar ilgari chiqarilganligi va yomon­oqibatlarga olib kelmasligi) va boshqalarga asoslangan bo'lishi mumkin. bir so'z bilan aytganda, ras­odamning o'z shaklida hukm qilishi" kesilgan "­uy bo'lsa, demak, uning bilimida­bunga qarshi hech narsa yo'q xulosa.
Sun'iy intellekt haqidagi fan bunday nostandart mulohazalarni monoton bo'lmagan fikrlashning keng doirasiga kiritadi. Monotonlik deganda quyidagilar tushuniladi: agar aksiomalarning asl si stemidan chiqadigan chiqish zanjirida ba'zi bir gaplar olingan­bo'lsa, unda keyinchalik nima bo'lishidan qat'i nazar, bu bayonot chiqarib­tashlanadi. Shu munosabat bilan, rasmiy tizim o'z-o'zidan butunlay yopiq va­o'zgaruvchan bo'lmagan bayonotlar dunyosini tasvirlaydi, deyiladi [46].
Haqiqiy hayotda bu mumkin emas: odam­atrofdagi dunyo haqida bilimga ega emas va shuning uchun bu dunyoning qonuniyligini tavsiflovchi aksiomalarning to'liq tizimiga ega emas­. Qisman bilimlar xulosa chiqarish qoidalarining to'liq bo'lmagan tizimini keltirib chiqaradi. Va agar biz dunyo dinamik ekanligini hisobga­olsak, unda ma'lum bir vaqtda haqiqat deb qabul qilingan bayonotlar yangi ma'lumotlarni olishda yolg'on bo'lishi mumkin,
Monoton bo'lmaganlar­cheklangan bilimlar zaxirasiga, to'liq bo'lmagan bilimlarga, imonga asoslangan barcha mulohazalarni o'z ichiga oladi. Ushbu ulkan fikrlash qatlami rasmiy tizimlar uchun haqiqiy (deduktiv) xulosaning klassik sxemasiga­mos kelmaydi.
Fikrlashning yana bir klassi ishonchli irq­hukmlari deb ataladi. Ular quyidagi so'zlar va so'z­birikmalari bilan belgilanishi mumkin, masalan: ehtimol, taxmin qilish mumkin, tez­-tez, vaqti-vaqti bilan va hokazo.bunga induktiv, ehtimoliy fikrlash, o'rganish, yechim topish, muammoli hudud haqida ma'lumot to'plashda shubhasiz muhim bo'lgan farazlar haqida fikr yuritish kiradi.
Inson tafakkurining boshqa sinflari mavjud. Ularni sun'iy intellekt usullari bilan o'rganish uchun­rasmiy modellarni yaratish kerak. Allaqachon yaratilgan ekspert tizimlarida nafaqat ishonchli mantiqiy xulosalar, balki huquqlarga­o'xshash mulohazalar, shuningdek boshqa monoton bo'lmagan­mulohazalar ham amalga oshiriladi. Analogiya va assotsiatsiya asosida fikrlash uchun dasturlar ishlab chiqilgan.