M. A. Kamenskaya

1.8.1. Tizimlarning tasnifi
Tizimlar turli xil xususiyatlarga ko'ra tasniflanadi: ko'rsatilgan ob'ektlar turiga ko'ra (biologik, texnik,­iqtisodiy va boshqalar); ularni modellashtirish uchun ishlatiladigan ilmiy yo'nalish turiga ko'ra (matematik, kimyoviy, fizik va boshqalar); murakkablik darajalariga ko'ra; daraja va xarakterga ko'ra tashkil­etilgan; ochiq va yopiq va boshqalar.
Murakkab tizimlar va katta tizimlar. Katta tizimlar (o'lchamlari, elementlar soni bo'yicha) va murakkab tizimlar (­ulanishlarning murakkabligi, xatti — harakatlar algoritmlari bo'yicha) sis­mavzularining turli sinflari. "Katta" tushunchasi tizimning kattaligi bilan­, "murakkab" tushunchasi esa munosabatlar, algoritmlar yoki xatti — harakatlarning murakkabligi bilan bog'liq.
Katta tizim priori ajratilgan quyi tizimlardan iborat bo'lib, uni quyi tizimlardan farqli ravishda o'rganish mumkin emas. Shu bilan birga, ob'ektni (tizimni) bir xil tilda tasvirlash mumkin, ya'ni­. yagona modellashtirish usulining kuchi bilan, qismlarga bo'lsa ham,­tizimlar ostida; ob'ektni (tadqiqotni, dizaynni) o'rganish uchun bitta kuzatuvchi kifoya qiladi (ularning soni bo'yicha emas, balki­ularning ixtisoslashuvi va malakasining bir xilligi bo'yicha, masalan, muhandis).
Murakkab tizim ko'p maqsadli, ko'p qirrali muammoni hal qilish uchun qurilgan­; ob'ektni turli tomonlardan bir nechta modellarda aks ettiradi, ularning har biri o'z tiliga ega, shuning uchun ularni­talaffuz qilish uchun maxsus "meta tili" kerak; taqqoslanmaydigan jihatlarni o'z ichiga oladi; murakkab, kompozitsion maqsadga yoki hatto turli maqsadlarga ega; bir vaqtning o'zida bitta tizimda mavjud ino­GIE heterojen tuzilmalar (masalan, texnologik,­admi nistrativ, funktsional, aloqa va boshqalar); murakkab tizimni o'rganish uchun tubdan farq qiladigan malakalarning bir nechta kuzatuvchilari kerak.
Murakkab tizimning yanada qat'iy­ta'rifi algebraik murakkablikka asoslanadi. Tizimning ma'lum chegaralarida­mu satr yoki ma'lumotlar ketma-ketligi sifatida tavsiflanishi mumkin. Agar ma'lumotlar qatori berilgan bo'lsa, unda kompyuter­dasturi va ushbu dastur butun ma'lumotlar qatorini hisoblashi mumkin bo'lgan ko'plab dastlabki ma'lumotlar bo'lishi kerak. Dasturning minimal uzunligi va boshlang'ich ma'lumotlar to'plami murakkablikning algebraik darajasi o'lchovi bo'lib xizmat qiladi.