M ataýEW, S. Garajaýewa algoritmleşdirme we programmirleme

 
 
9. Paskalda proseduralar we funksiýalar. 
 
Turbo Paskalda programma düzülende programmanyň köp gaýtalanýan böleklerini aýratyn bir at 
bilen belgiläp bolýar, şonuň ýaly hem köp gaýtalanýan aňlatmalary hem at bilen belgiläp bolýar. Bu işler 
prsedura we funksiýa serişdeleriniň kömegi bilen gurnalýar. Proseduralar we funksiýalar paskal 
programmanyň başynda ýörüte düzgüne laýyklykda beýan edilmelidir. Proseduranyň beýanynyň umumy 
görnüşi aşakdaky ýalydyr: 
PROSEDURE proseduranyň_ady(baha_parametr: kysym; 
baha_parametr: kysym;
. . . . . . . . . . . 
var üytgeýji_parametr: kysym; 
var üytgeýji_parametr: kysym; 
. . . . . . . . . . . . .); 
LABEL prosedurada_ulanylýan_belgiler; 
CONST prosedurada_ulanylýan_hemişelikler; 
TYPE prosedurada_ulanylýan_kysymlar; 
VAR prosedurada_ulanylýan_üýtgeýjiler; 
BEGIN 
proseduranyň_operatorlar_bölümi 
END; 
Bu beýan etmeden görnüşi ýaly, proseduranyň esasy programmadan bir tapawudy diňe ol 
PROGRAM sözi bilen däl-de, eýsem PROSEDURE sözi bilen başlanýanlygyndadyr. Şeýle hem 
proseduralarda baha we üýtgeýji parametrler ulanylyp bilner. Bu parametrler hökmünde harplarr bilen 
başlanýan islendik simwollaryň yzygiderligi ulanylyp bilner. Baha parametrleri bilen üytgeýji 
parametrleriň tapawudy olaryň soňkylarynyň bahalarynyň prosedura ýerine ýetirilenden soňra 
saklanýanlygyndan ybaratdyr. 
Prosedura esasy programmada ulanylanda onuň ady we ýaýyň içinde görkezilen argumentleri 
görkezilmelidir. Şonda her bir parametrine degişli argumentiň bahasy goýulýar we proseduranyň 

---

24 
operatorlary ýerine ýetirilýär. Alynýan netijeler diňe üýtgeýji parametrleriň üsti bilen kesgitlenýär. Şonuň 
üçin üytgeýji parametrlere degişli edilýän argumentler hökmünde üytgeýjiler ulanylmalydyr. Şeýle hem 
ähli parametrleriň we argumentleriň kysymlary biri-birlerine hökmany gabat gelmelidirler.
Funksiýalaryň beýan edilşi hem proseduralaryňky ýalydyr.
FUNCTION funksiýanyň_ady(baha_parametr: kysym; 
baha_parametr: kysym;
. . . . . . . . . . . 
var üytgeýji_parametr: kysym; 
var üytgeýji_parametr: kysym; 
. . . . . . . . . .):kysym; 
LABEL funksiýada_ulanylýan_belgiler; 
CONST funksiýada_ulanylýan_hemişelikler; 
TYPE funksiýada_ulanylýan_kysymlar; 
VAR funksiýada_ulanylýan_üýtgeýjiler; 
BEGIN 
funksiýanyň_operatorlar_bölümi 
funksiýanyň_ady:aňlatma; 
END; 
Funksiýanyn beýanynyň esasy aýratynlygy onda kysym ulanylýandyr we onuň operatorlar 
bölüminde funksiýanyň adyna baha berilýändigindedir. Funksiýanyň parametrleriniň manysy 
proseduradaky ýalydyr, ýone adatça olarda üýtgeýji parametrler ulanylýan däldir. Şeýle hem funksiýalar 
diňe bir ululygy hasaplamaga, proseduralar bolsa köp ululyklary hasaplamaga mümkünçilik berýändirler. 
Mesalä garalyň. Goý N=10, N=20, N=30 sanlar üçin S=1+2+3+…+N jemi hasaplamak talap 
edilsin.
Bu meseläni prosedura we funksiýa ulanman çözeliň: 
PROGRAM MESELE; 
VAR I,S:INTEGER; 
BEGIN 
S:=0; 
FOR I:=1 TO 10 DO S:=S+I; 
WRITELN(S); 
S:=0; 
FOR I:=1 TO 20 DO S:=S+I; 
WRITELN(S); 
S:=0; 
FOR I:=1 TO 30 DO S:=S+I; 
WRITELN(S); 
END. 
Görşümiz ýaly birnäce operatorlar gaýtalanyp ýerine ýetirilýändirler. 
Indi meseläni funksiýa ulanyp çözeliň: 
PROGRAM MESELE; 
FUNCTION SUMMA(N:INTEGER):INTEGER; 
VAR I,S:INTEGER; 
BEGIN 
S:=0; 
FOR I:=1 TO N DO S:=S+I; 
SUMMA:=S 
END; 
BEGIN 

---

25 
WRITELN(SUMMA(10)); 
WRITELN(SUMMA(20)); 
WRITELN(SUMMA(30)); 
END. 
Indi bolsa meseläni prosedura ulanyp çözeliň: 
PROGRAM MESELE; 
VAR S1,S2,S3:INTEGER; 
PROSEDURE SUMMA(N1,N2,N3:INTEGER,VAR S1,S2,S3:INTEGER); 
VAR I:INTEGER; 
BEGIN 
S1:=0;S2:=0;S3:=0 
FOR I:=1 TO N DO 
BEGIN 
IF I<=N1 THEN S1:=S1+I; 
IF I<=N2 THEN S2:=S2+I; 
IF I<=N3 THEN S3:=S3+I; 
END; 
END; 
BEGIN 
SUMMA(10,20,30,S1,S2,S3); 
WRITELN(S1,S2,S3) 
END. 
Bu programmalardan görnüşi ýaly proseduralar we funksiýalar programmanyň gysga we düşnükli 
bolmagyna ýardam edýär.