M ataýEW, S. Garajaýewa algoritmleşdirme we programmirleme

5. Paskalda hemişelikler we üýtgeýän ululyklar. 
Hemişelik ululyklar programmanyň işiniň dowamynda öz bahalaryny üýtgedip bilmeýärler, 
üytgeýjiler (näbelliler) bolsa şol kysymly dürli bahalary alyp bilýärler. Hemişeliklere mysallar getireliň: 
bitin sanlar 
-1 0 1234 -5432 we ş.m. ,

---

16 
hakyky sanlar 
-1.2 2.1 5e-1 5.1e+2 we ş.m. 
simwollar 
'a' 'z' '1' '+' . . . '*' ş.m.
boolean kysymly hemişelikler 
true TRUE False FalSe we ş.m. 
setir kysymly hemişelikler 
'setir' 'abcde' '12345' '12ab34'
Hemişelikler atlandyrylyp hem kesgitlenip bilerler. Onuň üçin paskalprogrammanyň hemişelikler bölümi 
ulanylýar. Hemişelikleri beýan etmekligiň umumy görnüşi aşakdaky ýalydyr: 
CONST 
hemişeligiň_ady=bahasy; 
hemişeligiň_ady=bahasy; 
... 
Mysallara seredeliň: 
CONST 
Pi=3.141592;e=2.71828; g=9.81; 
c='CYN'; y='YALAN'; 
Üýtgeýjiler öz bahalaryny pogrammanyň işiniň dowamynda dürli bahalary kabul edip bilýändir. 
Ýöne her bir üýtgeýji programmanyň üytgeýjiler bölüminde hökmany beýan edilmelidir. Beýan etmäniň 
umumy görnüşi aşakdaky ýalydyr: 
VAR 
üýtgeýjiniň_ady:kysymy; 
üýtgeýjiniň_ady , üytgeýjiniň_ady:kysymy; 
. . .
Bu ýerde üytgeýjiniň ady hökmünde harp bilen başlanýan islendik simwollaryň yzygiderligi 
ulanylýar. Eger birnäçe üýtgeýji şol bir kysyma degişli bolsalar, onda olaryň atlaryny ilki sanap, soňra 
kysymyny görkezmelidir. Mysallara seredeliň
VAR 
a:INTEGER;b:Real; 
c,d:BOOLEAN; 
e:string; 
Konstantalardan, üytgeýjilerden, amallardan, ýaýlardan we funksiýalardan aňlatmalar düzülip bilner.
Aňlatmalar hem ondaky ululyklara we amallara görä belli bir kysyma degişli bolup bilerler. 
Aňlatmadaky amallaryň ýerine ýetirliş tertibi aşakdaky ýalydyr: 
1) NOT 
2) * / MOD DIV AND 
3) + - OR 
4) < <= > >= <> = 
Eger-de şol bir derejeli amllar bilelikde gelse, olaryň çepdäkisi ilkinji bolup yerine ýetirilýär. Ol
tertibi üýtgetmek üçin açyk we ýapyk ýaýlary ulanmalydyr. 
Anlatmanyň kysymy onuň düzümindäki ýerine ýetirilýän amallaryň yzygiderligi bilen kesgitlenýär. 
Mysala seredeliň 
Goý, NI,KL-INTEGER, TER,X-REAL, S-CHAR bolsun. Onda 
(TER-LN(X)>2.5*KL)AND(ORD(S)

---

17 
1. A1=LN(X) ---netije------REAL 
2. A2=2.5*KL --netije------REAL 
3. A3=TER-A1 --netije------REAL 
4. A4=A3>A2 ---netije------BOOLEAN 
5. A5=ORD(S)---netije------INTEGER 
6. A6=A57. A4 AND A6 ----netije-----BOOLEAN 
Dakma (baha bermek) operatorynyň kömegi bilen üýtgeýjileriň başlangyç bahalaryny üýtgetmeklik 
amala aşyrylýar. Bu operatoryň umumy görnüşy aşakdaky ýalydyr: 
üýtgeyjiň_ady:=aňlatma 
bu ýerde üýtgeýjiň_ady hökmünde islendik simwollaryň yzygiderligi ulanylyp bilner. Ýöne üýtgeyji 
üýtgeyjileriň böluminde beýan edilmelidir. 
Ýagny 
VAR üýtgeyjiň_ady: üýtgeyjiň_kysymy; 
Mysal üçin 
.......... 
VAR a:REAL; 
......... 
a:=(1+2.5)/7.9876; 
........... 
Uytgeyjä aňlatmanyň bahasy dakylanda olaryň kysymlary özara meňzeş bolmalydyr. Diňe hakyky 
kysymly üýtgeyjä bitin kysymly aňlatmanyň bahasyny dakyp bolýandyr.