M ataýEW, S. Garajaýewa algoritmleşdirme we programmirleme

 
 
 
4. Paskalda çylşyrymly kysymlar. 
 
Turbo Paskal adaty kysymlardan başga-da çylşyrymly kysymlary ulanmaklyga hem mümkünçilik 
berýär. Olar esasan adaty kysymlaryň esasynda döredilýändirler ýa-da gurulandyrlar. Çylşyrymly 
kysymlaryň biri hem setir kysymydyr. Onuň ady STRING bolup ol kysyma degişli ululyklar simwollaryň 
yzygiderligine deň bolan bahalary kabul edip bilýärler. Yzygiderligiň sany 256-dan köp bolmaly däldir. 
Yzygiderligi düzýän simwollar apostrofyň içinde görkezilmelidir. Mysallara seredeliň: 
'setir' 
'12345 sifrlerden duzulen setir' 
's' 
we başgalar. 
Çylşyrymly kysymlary oňa degişli hemişelikleri sanap görkezmek arkaly hem döredip bolar. Şeýle 
kysymlara sanalýan kysymlar hem diýilýär. Bu kysymlar paskalprogrammanyň kysymlar bölüminde 
(TYPE bilen başlanýan bölüminde) beýan edilmelidir. Şonlukda sanalýan kysymyň beýan edilşiniň 
umumy görnüşi aşakdaky ýalydyr: 
TYPE 
sanalýan_kysymyň_ady=(bahalaryň_sanawy); 
Bu ýerde kysymyň ady hökmünde harp bilen başlanýan islendik at (simwollaryň yzygiderligi) ulanylýar, 
bahalaryň atlalary hem şonuň ýaly şertde bolmalydyr we olar biri-birlerinden otur bilen çäklenmelidirler. 
Mysallara seredeliň: 
TYPE 
Hepde=(Duşenbe, Sişenbe, Çarşenbe, Penşenbe, Anna, Şenbe,
Ýekşenbe);
Aýlar=(Ýanwar, Fewral, Mart, Aprel, Maý, Iýun, Iýul, Awgust, Sentýabr, Oktýabr, Noýabr, Dekabr); 
Char, Boolean kysymlary hem sanalýan kysymyň mysaly hökmünde seretmek bolar.
TYPE 
BOOLEAN=( FALSE, TRUE); 
Bu beýan etmäni biraz çylşyrymlaşdyrmak hem bolar. 
TYPE 
BOOLEAN1=(FALSE, NOINFO, TRUE); 

---

15 
Sanalýan kysymlara degişli ululyklar bilen işlenende ORD, PRED, SUCC funksiýalary, 
deňeşdirme amallaryny ulanyp bolýar. Mysala seredeliň: 
ORD(Türkmenbaşy) funksiýanyň bahasy 0-a deňdir, ORD(Nowruz) funksiýanyň bahasy bolsa 2-ä 
deňdir, PRED(Baýdak) funksiýanyň bahasy Türkmenbaşy -a deňdir, SUCC(AlpArslan) funksiýanyň 
bahasy bolsa Ruhnama deňdir. 
Sanalýan kysymlara ýa-da bitin we simwol kysymlara esaslanyp, çäklenen diýlip atlandyrylýan 
kysymlary hem kesgitläp bolýar. Ol beýanyň umumy görnüşi aşakdaky ýalydyr: 
TYPE 
kysymyň_ady=birinji_baha..soňky_baha; 
Bu ýerdäki atlar hem sanalýan kysymlarda kesgitlenşi ýalydyr. Mysallara seredeliň 
TYPE 
Işgünleri=Duşenbe..Anna; 
Ýaz_aýlary=Mart..Maý; 
Tomus_aýlary=Iýun..Awgust; 
Sifrler='0'..'9'; 
Kiçi_harplar='a'..'z'; 
Uly_harplar='A'..'Z'; 
Çylşyrymly kysymlary ulanmaklyk Paskalprogrammanyň düşnükli bolmagyna ýardam edýär. 
Ýöne olary ulanmakda käbir kemçilikler hem bolup biler. Mysal üçin sanalýan ululyklary klawiýaturadan 
bahalandyrmak ýa-da ekrana çap etmek bolmaýar. Ýöne ol ululyklar programmanyň mazmunynda aralyk 
işleri ýerine ýetirmekde işjeň ulanylyp bilner. 
Çylşyrymly kysymlaryň esasy görnüşleriň biri hem köplük kysymydyr. Bu kysymyň beýan 
edlişiniň umumy görnüşi aşakdaky ýalydyr: 
TYPE 
köplük_kysymyň_ady= SET OF esas_sysymy; 
Bu ýerde esas_kysymy hökmünde sanalýan kysymy ulanylýandyr. Mysallara seredeliň: 
TYPE 
günler=SET OF hepde; 
sanlar=SET OF sifrler; 
Köplük kysyma degişli ululyklar(hemişelikler) kwadrat ýaýlaryň içinde [] görkezilýär. Mysallara 
seredeliň: 
[Duşenbe], [Duşenbe, Sişenbe], [Çarşenbe,Şenbe] we ş.m. 
Köplük kysymly ululyklar adaty matematikada ulanylýan köplükler düşünjesine meňzeşdir we 
olaryň üstünde dürli amallary geçirip bolýandyr: 
1) 
Birikdirme (+); 
2) 
Kesişme (*); 
3) 
Tapawut (-); 
4) 
Degişlilik (in) we ş.m. 
5) 
Bölek köplük (<=); 
6) 
Deňköplük (=) Boş köplük [] belgiler bilen belgilenýär.