M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
−1, x ∈ [−1, −1/n] , n x, x ∈ (−1/n, 1/n) , 1, x ∈ [1/n, 1] 21.1-chizma ketma-ketligini qaraymiz. Bu ketma-ketlik C 2 [−1, 1] fazoda fundamentaldir, chunki barcha x ∈ [−1, 1] lar uchun |f n (x) − f m (x) | ≤ 1 ekanligini hisobga olsak va n < m desak, ρ 2 (f n , f m ) =
Z 1
(f
(x) − f m (x)) 2
Z 1/n −1/n 1dx = 2
Biroq {f n } ketma-ketlik C 2 [−1, 1] fazodagi birorta ham funksiyaga yaqin- lashmaydi. Haqiqatan ham, f ∈ C 2 [−1, 1] ixtiyoriy funksiya va ϕ(x) = −1, agar x ∈ [−1, 0), 1, agar x ∈ [0, 1] nol nuqtada uzilishga ega funksiya bo`lsin. Ko`rinib turibdiki,
(x) − ϕ (x) =
0, x ∈ [−1, −1/n] S [1/n, 1] , n x + 1, x ∈ (−1/n, 0) , nx − 1, x ∈ [0, 1/n). 197
Bundan tashqari barcha x ∈ [−1, 1] lar uchun |f n (x) − ϕ (x) | ≤ 1 . Shuning uchun
1 Z
(f
(x) − ϕ (x)) 2
1/n Z
(f n (x) − ϕ (x)) 2
2
→ 0, n → ∞. (21.5) Agar Minkovskiy tengsizligidan foydalansak ((19.22) ga qarang), ·Z 1 −1 (f (x) − ϕ (x)) 2
¸ 1 2 ≤ ≤ ·Z 1 −1 (f (x) − f n (x)) 2
¸ 1 2 + ·Z 1 −1 (f n (x) − ϕ (x)) 2
¸ 1 2 (21.6) tengsizlikka kelamiz. Endi quyidagi Z 1 −1 (f (x) − ϕ (x)) 2
(21.7) tengsizlikni isbotlaymiz. Uning isbotini ikki holga ajratamiz. 1) Faraz qilaylik, f(0) ≤ 0 bo`lsin, u holda f ning uzluksizligiga ko`ra shunday δ 1
mavjudki, barcha x ∈ [0, δ 1 ] lar uchun f(x) < 1/2 bo`ladi. Bundan
|f (x) − ϕ (x) | 2
x ∈ [0, δ 1 ] (21.8) tengsizlik kelib chiqadi. (21.8) tengsizlikni [0, δ 1 ]
Z 1
(f (x) − ϕ (x)) 2
Z
1 0 (f (x) − ϕ (x)) 2
δ 1 4 tengsizlikka kelamiz. 2) Agar biz f(0) > 0 deb faraz qilsak, u holda shunday δ 2
mavjudki, barcha x ∈ [−δ 2
lar uchun |f (x) − ϕ (x) | > 1/2 bo`ladi. Bundan Z 1 −1 (f (x) − ϕ (x)) 2
Z 0 −δ 2 (f (x) − ϕ (x)) 2 dx > δ 2 4 . Demak, (21.7) tengsizlik isbot bo`ldi. (21.6) tengsizlikdan ·Z 1
(f (x) − f n (x)) 2
¸ 1 2 ≥ 198
≥ ·Z 1 −1 (f (x) − ϕ (x)) 2
¸ 1 2 − ·Z 1 −1 (f n (x) − ϕ (x)) 2
¸ (21.9) ni olamiz. (21.5), (21.7) va (21.9) lardan ρ (f, f n ) =
·Z 1
(f (x) − f
(x)) 2
¸ 1 2 ning nolga yaqinlasha olmasligi kelib chiqadi, ya'ni { f n } ketma-ketlik C 2 [−1, 1] dagi birorta ham funksiyaga yaqinlasha olmaydi. ∆ 21.9. ` p , p ≥ 1 va m, c, c 0 fazolar to`la metrik fazolardir. 21.1. Ichma-ich joylashgan sharlar haqidagi teorema Ma'lumki, analizda ichma-ich joylashgan kesmalar haqidagi lemma keng qo`llaniladi. Metrik fazolar nazariyasida esa ichma-ich joylashgan yopiq shar- lar haqidagi teorema deb ataluvchi quyidagi teorema shunga o`xshash muhim ahamiyatga ega. 21.1-teorema. X metrik fazo to`la bo`lishi uchun undagi ixtiyoriy ichma- ich joylashgan va radiuslari nolga intiluvchi yopiq sharlar ketma-ketligining kesishmasi bo`sh bo`lmasligi zarur va yetarlidir. Isbot. Zaruriyligi. X to`la metrik fazo bo`lsin va B 1
2
3
- ichma- ich joylashgan yopiq sharlar ketma-ketligi bo`lib, ularning radiuslari ketma- ketligi nolga intilsin. B
sharning markazi x n nuqtada va radiusi r n bo`lsin.
Barcha m > n lar uchun ρ (x n , x m ) < r n va n → ∞ da r n → 0 bo`lgani
uchun, sharlarning markazlari ketma-ketligi {x n } fundamentaldir. X to`la metrik fazo bo`lgani uchun lim
mavjud. Aytaylik, lim
= x bo`lsin. Har bir n da barcha m > n lar uchun x
. Shunday ekan, har bir n da x nuqta B
shar uchun urinish nuqtasi bo`ladi. Barcha n larda B n 199
yopiq bo`lgani uchun x ∈ B n . U holda x ∈ ∞ \
B n =⇒ ∞ \
B n 6= ∅. Yetarliligi. X da ixtiyoriy {x n } fundamental ketma-ketlik berilgan bo`lsin. U holda bu ketma-ketlik uchun shunday n 1 nomer topiladiki, barcha n > n 1 lar-
da ρ (x n , x n 1 ) < 1 2 tengsizlik o`rinli bo`ladi. Markazi x n 1 nuqtada va radiusi 1 ga teng B 1 yopiq sharni olamiz. Keyin n 2 > n 1 nomerni shunday tanlaymiz- ki, barcha n > n 2 larda ρ (x n , x n 2 ) < 1 2 2 tengsizlik bajarilsin. Markazi x n 2 nuqtada va radiusi 1 2 ga teng B 2 yopiq sharni olamiz. Tanlanishiga ko`ra, B 2
1 , r 1 = 1, r 2 =
2 . Endi n 3
2 nomerni shunday tanlaymizki, barcha n > n 3 larda ρ (x n , x n 3 ) < 1 2 3 tengsizlik bajarilsin. Agar shu usulda x n 1
n 2
n k nuqtalar tanlangan bo`lsa, u holda x n k+1 nuqtani shunday tanlaymizki, n
va barcha n > n k+1 larda ρ ¡
¢
1 2
bo`lsin. Yuqoridagidek markazi x n k+1 da va radiusi 1 2
ga teng bo`lgan yopiq sharni B k+1 orqali belgilaymiz. Sharlarni bunday qurish jarayonini davom ettira borib, ichma-ich joylashgan yopiq sharlar ketma-ketligini hosil qilamiz va ularning radiuslari ketma-ketligi ½
= 1 2 k−1 ¾
da nolga inti- ladi. Teorema shartiga ko`ra, ∞ T
B n 6= ∅ va x ∈ ∞ T
B n bo`lsin. Bu sharlar ketma-ketligi umumiy nuqtaga ega va bu nuqtani x deb belgilaymiz. B
shar-
lar ketma-ketligining qurilishiga ko`ra x nuqta {x n k } ketma-ketlikning limiti bo`ladi. {x
fundamental ketma-ketlikning {x n k } qismiy ketma-ketligi x nuqtaga yaqinlashgani uchun, {x
ham x nuqtaga yaqinlashadi. Shunday qilib, x = lim
. ∆ 21.2-teorema (Ber teoremasi). To`la metrik fazoni hech yerda zich bo`l- magan sanoqli sondagi to`plamlar yig`indisi ko`rinishida tasvirlash mumkin emas. 200
Isbot. Teskaridan faraz qilaylik, X = ∞ [
M n bo`lsin, bu yerda M n larning har biri hech yerda zich bo`lmagan to`plamlar. Radiusi 1 ga teng biror B 0 yopiq sharni olamiz. Farazimizga ko`ra M 1 to`plam
B 0 da zichmas. Shuning uchun radiusi 1 2 dan kichik shunday yopiq B 1 ⊂ B 0 shar mavjudki, B 1 T
1 = ∅ . Hech yerda zichmas M 2 to`plam B 1 shar-
da ham zichmas, shunday ekan, radiusi 1 3 dan kichik shunday B 2
1 yopiq shar mavjudki, B 2 T
2 = ∅ va hokazo. Jarayonni shu usulda cheksiz davom ettirib, yopiq sharlarning shunday ichma-ich joylashgan {B n } ketma-
ketligini hosil qilamizki, ularning radiuslari ketma-ketligi nolga intiladi. 21.1- teoremaga ko`ra ∞ T
B n 6= ∅. Faraz qilaylik, x ∈ ∞ T
B n bo`lsin. B n sharlar-
ning tuzilishiga ko`ra ixtiyoriy n da x /∈ M n , shunday ekan, x /∈ ∞ S
M n ya'ni X 6= ∞ S
M n . Bu farazimizga zid. ∆ 21.2. Metrik fazolarni to`ldirish Agar R metrik fazo to`la bo`lmasa, uni biror usul bilan (aslini olganda yagona usul bilan) biror to`la metrik fazo ichiga joylashtirishimiz mumkin. 21.3-ta'rif. Agar: 1) R metrik fazo R
to`la metrik fazoning qism fazosi bo`lsa; 2) R to`plam R
ning hamma yerida zich, ya'ni [R] = R ∗ bo`lsa, u holda R
metrik fazo R metrik fazoning to`ldirmasi deyiladi. 21.3-teorema. Har bir R metrik fazo to`ldirmaga ega va bu to`ldirma fazo R ning nuqtalarini qo`zg`almas holda qoldiruvchi izometriya aniqligida yagonadir. Isbot. Dastlab to`ldirma fazoning yagonaligini isbotlaymiz. R ∗ va R ∗∗ lar R ning ikkita to`ldirma fazolari bo`lib, ρ 1 va ρ 2 mos ravishda ulardagi masofalar bo`lsin. Ta'rifga ko`ra, har bir x
uchun shunday {x n } ⊂ R 201
ketma-ketlik mavjud bo`lib, {x n } → x ∗ bo`ladi. U holda lim
) =
lim m≥n→∞ ρ 1 (x n , x m ) =
lim m≥n→∞ ρ 2 (x n , x m ) = 0
munosabatga ko`ra, {x n } ketma-ketlik R, R ∗ va R ∗∗ fazolarda fundamental ketma-ketlik bo`ladi. Shuning uchun, yagona x
mavjud bo`lib, {x n } → x ∗∗ . Bu x ∗∗ nuqta {x n } ketma-ketlikning tanlanishiga bog`liq emas. Chunki, agar {x
va {y n } → x ∗ bo`lsa,
z n =
k , agar n = 2k − 1, y k , agar n = 2k ketma-ketlik ham x ∗ ga yaqinlashadi. Tuzilishiga ko`ra, {z n } − fundamental va uning {x
qismiy ketma-ketligi x ∗∗ nuqtaga yaqinlashadi. U holda {z n } ning o`zi ham x ∗∗ ga yaqinlashadi va shunday ekan, {y n } qismiy ketma-ketlik ham x
ga yaqinlashadi. Ko`rsatilgan yo`l har bir x ∗ ∈ R ∗ uchun yagona x ∗∗ ni mos qo`yadi. R ∗ va R ∗∗ o`rtasida ϕ(x ∗ ) = x ∗∗ moslikni o`rnatamiz. Agar x ∈ R bo`lsa, x ∈ R ∗ va x ∈ R ∗∗ bo`ladi, hamda x n = x statsionar ketma- ketlik x elementga R ∗ va R ∗∗ fazolarda yaqinlashadi. Shuning uchun, ixtiyoriy x ∈ R uchun ϕ(x) = x . Bu usulda aniqlangan ϕ moslik R ∗ ni R ∗∗ ga o`zaro bir qiymatli akslantiradi. Endi ϕ ning izometriya ekanligini ko`rsatamiz. Aytaylik, {x
va {x n } → x ∗∗ , x ∗∗ ∈ R ∗∗ va {y n } → y ∗ , y ∗ ∈ R ∗ va {y n } → y ∗∗ , y ∗∗ ∈ R ∗∗ bo`lsin. U holda metrikaning uzluksizlik xossasiga ko`ra
1 (x ∗ ,y ∗ ) = lim
n→∞ ρ 1 (x n , y n ) = lim
n→∞ ρ (x n , y n ) va ρ 2 (x ∗∗ ,y ∗∗ ) = lim
n→∞ ρ 2 (x n , y n ) = lim
n→∞ ρ (x n , y n ) . Bundan
1 (x ∗ ,y ∗ ) = ρ 2 (x ∗∗ ,y ∗∗ ) . 202
Demak, R ∗ ni R ∗∗ ga o`zaro bir qiymatli akslantiruvchi ϕ moslik mavjud bo`lib, u quyidagi shartlarni qanoatlantiradi: 1) barcha x ∈ R lar uchun ϕ(x) = x ; 2) agar x
bo`lsa, u holda ρ 1 (x ∗ ,y ∗ ) = ρ 2 (x ∗∗ ,y ∗∗ ) . To`ldirma fazoning yagonaligi isbotlandi. Endi to`ldirma fazoning mavjudligini isbotlaymiz. R ixtiyoriy metrik fazo bo`lsin. R dan olingan {x
va {x 0 n } fundamental ketma-ketliklar lim
) = 0
shartni qanoatlantirsa, ular ekvivalent deb ataladi va {x n } ∼ {x 0 n } ko`rinishda yoziladi. Tekshirish qiyin emaski, fundamental ketma-ketliklar o`rtasida kiri- tilgan bu munosabat reeksiv, simmetrik va tranzitivdir. Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling