M kariyev, R. Alimov

0‘q tekkan ko‘krak jarohatlarida tibbiy yordam ko‘rsatishning 
umumiy prinsiplari. Ko'chirishning barcha bosqichlarida tibbiy yor- 
dam o‘pkaning nafas olish faoliyatini yaxshilaydigan mexanik sabab- 
larni bartaraf etish va qon aylanishini yaxshilashga qaratilgan 4 ta 
shart bajarilishi lozim. 
Ulardan dastlabkisi — ko‘krak devorining butunligini va uning 
egiluvchanligini tiklash. Ochiq pnevmatoraksda berkituvchi (okklyuz- 
ion) bog‘lovni qo‘yish ushbu vazifani amalga oshirishning eng oddiy 
misoli boia oladi. Ko'krak devorining harakatchan «darcha-oyna» 
shaklida sinishini yopishqoq tasma yordamida mahkamlash ham shu 
toifa choralarga kiradi. 
. 
Ikkinchi shart — shikastlangan o'pkani siqib ko‘ks oralig‘ining 
siljishiga olib keluvchi plevra bo‘shlig‘i sig‘imini olib tashlash. Eng 
oddiy choralardan pnevmatoarksda old tomondan II, lit qovurg‘alar 
oralig‘idan o‘tirgan holatda va orqa qo‘ltiq chizig‘idan VI, VII 
qovurg‘alar oralig‘idan gematoraksda ham punksiya qilish. Albatta 
har ikkala holatda plevra bo‘shlig‘ida naycha (drenaj) qo‘ygan afzal- 
roq va imkoniyat bo'lganda uni bajarish shart. 
Uchinchi shart - nafas yo41aridagi shilliq va balg'amni olib tash- 
lab, kekirdak va bronxlar o‘tkazuvchanligini va o'pka ventilyatsiyasini 
114 

---

ta’minlash. Yuqorida ko'rsatilgan tadbirlar, xususan, ko'krak devorini 
mahkamlash, shu vazifaga to'g'ridan to'g'ri aloqasi bor. Og'riqni bar- 
taraf etish ham o‘ta muhimdir. Og‘riqni qoldiruvchi vositalardan shi- 
kastlangan 
joylarda 
bajariladigan 
novokainli 
yoki 
spirt-novokainli 
blokadalar samaralidir. Ayrim hollarda traxeya va bronxlardan qon, 
shilliqlami aktiv tortish zarur. Bemor tilini yutganda havo o'tqazuv 
nayni qo'yish, maska yoki shu maqsadlarni ko'zlaydi. O'tkir nafas 
yetishmovchiligining eng og'ir holatlarida traxeostomiya bajariladi. 
To‘rtinchi shart — yurak-qon tomir reanimatsiyasiga taailuqlidir: 
1) yurak tamponadasida darhol perikard punksiyasi bajariladi; 
2) ko'krak 
devoridagi 
yirik 
qon 
tomirlardan 
qon 
ketishida 
(qovurg'alararo yoki ko'krak ichki arteriyasi) — qisqich yoki ligatura 
yordamida qon ketishini to‘xtatish; 3) yalpi o'tkir qon ketishda vena 
ichiga qon va plazma o‘mi bosuvchi suyuqliklarni quyish. 
Boshqa jarohatlar kabi yara infeksiyasining oldini olish uchun 
stolbnyak anatoksini va keng miqyosdagi antibiotiklar qo'llaniladi. 
O'q tekkan ko'krak jarohatlarini davolash umumiy qoidalarini bil- 
gan holda tibbiy ko'chirish bosqichlaridagi davolash tadbirlarini asos- 
lash bir muncha oson. 
I. Birinchi tibbiy yordam. Jang maydoni (j
ar
°hat o'chogi) da 
ko'krak jarohatiga aseptik bog'lam qo'yiladi. Teshib kiruvchi jarohat- 
larda berkituvchi (okklyuzion) bog'lov qo'yish uchun shaxsiy bog'lov 
paketi qo'llaniladi. Mazkur paketning ichki (steril) yuzasi bilan ko'krak 
jarohati berkiladi. Ustidan yostiqchasi qo'yiladi va nihoyat ko'krak 
atrofidan aylantirib bint bilan mahkamlanadi. Og'iz bo'shlig'i tozal- 
anib, yuqori nafas yo'llarining o'tkazuvchanligi tiklanadi va bemor 
yarim-o'tqizilgan holda saqlansa, nafas olishi yengillashadi. Tyubikli 
shprisdan analgetiklar yuborilib, tabletka shaklidagi antibiotiklar ber- 
iladi. 
II. Shifokor ko'rigidan awalgi yordam (BrTP). Awalroq qo'yilgan 
bog'lamalar qayta ko'riladi. Zarur bo'lsa bog'lovlar qo'llanadi. Og'riqni 
qoldiruvchi va yurak vositalari yuboriladi. Ayrim hollarda ichish uchun 
alkogol berish mumkin. Asfiksiya bo'lib nafas olish faoliyati to'xtaganda 
og'iz bo'shlig'ini qon, shilliq va h.k. lardan tozalab, «og'izdan og'izga», 
«og'izdan burunga* yoki nafas naychasi yordamida oddiy nafas ol- 
diruvchi moslama bilan sun’iy nafas oldiriladi. Birinchi navbatda ko'p 
qon yo'qotgan ochiq pnevmatoraksli yoki asfiksiya holatidagi yara- 
dorlar ko'chiriladi. 
III. Birinchi shifokor yordami (BrTP). Tibbiy saralash vaqtida 
yaradorlar 3 guruhga bo'linadi: 
1- guruh — BrTP ning bog'lov xonasida hayotiy koTsatmalar 
bo'yicha birinchi shifokor yordamiga muhtoj bo'lgan og'ir jarohat- 
langan klapanli pnevmatoraks, yurak tamponadasi belgilari bo'lganlar, 
katta pnevmatoraks va og'ir o'tkir kamqonlilik, 2-3-darajali 
115 

---

plevrapulmonal shoki bo'lgan yaradorlar kiradi. Agar bu bemorlarga 
BrTP da tezkor tibbiy yordam ko‘rsatilmasa, keyingi bosqichlarga 
ko'chirish ularning nobud boMishigacha olib keladi. 
2- guruh — yengil yaradorlar: ko‘krakning teshib kirmagan jaro- 
hatlari, ochiq yoki klapanli pnevmatoraksi bo'lmagan kichik kirish 
va chiqisli teshikli teshib o'tuvchi yoki koT ko'krak jarohatlari. 
Ko'krak ichki yoki tashqi qon ketishi bolmagan va nafas faoliyati 
buzilmagan yaradorlar. Bu yaradorlarga tibbiy yordam BrTP ning 
qabul-saralash 
cltodirida 
ko‘rsatiladi: bog‘lamlar sozlanadi, antibi- 
otiklar, qoqshol anatoksini va ogTiqni qoldiruvchi dori-darmonlar 
yuboriladi va keyingi bosqichga ko'chirishga tayyorlanadilar. 
3- guruh - oMim arafasidagi bemoriar. Ular BrTP da simptoma- 
tik davoianib parvarish uchun qoldiriladi. 
Berkituvchi (okklyuzion) bog‘Iam qo'yish texnikasi. 
1) Ko'krakning teshib kiruvchi jarohatlarini berkitish uchun av- 
valdan tayyorlangan steril salfetkalar qo'llaniladj, ularning dastlabki qa- 
vatlari steril vazelin moyi yoki Vishnevskiy malhami bilan shimdiriladi 
va ko'krak keng bint yoki yopishqoq tasma bilan mahkamlanadi. 
2) Ko'krakning katta jarohatlarida Vishnevskiy malhami bilan 
shimdirilgan dokali yostiqcha (tampon) bilan jarohat teshigi toMdiriladi 
(tamponada). 
3) Moyli tampon ustidan katta aseptik bog'lam qo‘yiladi va 
ko‘krakka bint yoki yopishqoq tasma bilan mahkamlanadi. 
Qovurg‘alarning «darcha» shaklidagi sinigMda kurakning harakat- 
chan qismini mahkamlash. I. Darchaning ustiga undan kattaroq pax- 
ta va dokadan tayyorlangan yostiqcha qo‘yiladi. 
2. Mazkur 
yostiqcha 
(bogMam) 
yopishqoq 
tasma 
yordamida 
mahkamlanadi. 
Gematoraksda plevra bo‘shlig‘ini punksiya qilish texnikasi: 
1. Yo'g'on ignaga kalta rezina naychasi ulanadi va ikkinchi uchi- 
ga shpris ulanadi, shpris bilan plevra bo‘shlig‘idan suyuqlik (qon) 
tortiladi, shpris olingan paytda naychani qisqich bilan qisib qo‘yish 
plevra bo‘shlig'iga havo kirishining oldini oladi. 2. Yarador muoloja 
vaqtida o'tirish yoki chalqancha yarim yotgan holatda boMishi kerak. 
3. Qo‘ltiq orqa chizig'i bo'ylab 6-7-qovurg‘a oralig‘ida to'qimalar 
0,5%li novokain bilan anesteziya qilinadi (10,15ml). 4. Shu joydan 
yo‘g‘on igna qovurg'aning yuqori qirrasi bo'yicha kiritiladi. Ko'krak 
ichki fastsiyasi va parital plevra varag'idan igna o‘tish paytida jarroh 
to‘qima!ar qarshiligidan keyingi «erkinlik» ni his qiladi. Igna uchi 
plevra bo‘shiig‘iga tushadi. 5. Plevra bo‘shlig‘iga to'plangan qonni 
shpris yordamida asta sekin iloji boricha to‘liq olishga harakat qilish 
kerak. 6. Qonni tortib olgach plevra bo‘shlig‘iga antibiotik (1 mln.birlik 
116 

---

penitsillin) yuborish zarur. 7. Pirovardida ignani olib tashlab punksi- 
ya o‘rnini yod bilan surib steril salfetka qo‘yib yopishqoq tasma bi- 
lan mahkamlanadi.