M. M. Mirxojaev Namangan muxandislik-texnologiya instituti dotsenti, t f. n. PhD

z 
x 
4-shakl. Ipni 
erkin qismi ko’ndalang kesimlarini ko’chishi 
qonuniyati 

---

МАШИНАСОЗЛИК ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖУРНАЛИ
SCIENTIFIC AND TECHNICAL JOURNAL MACHINE BUILDING
№1, 2022 йил 
www.andmiedu.uz 
ISSN 2181-1539 
333 
kesimlarni ko’chishi ham ortadi va aksincha materialning egilishga bikrligi ortsa ko’ndalang 
kesimlarini ko’chishi (egilish deformatsiyasi) kamayadi. 
4-
shaklda ipni erkin turgan qismining massasi ortsa, ko’ndalang kesimlarni keltirilgan 
qiymatlari ham ortishi ifodalangan, bu yerdagi egri chiziqlar 
shartlarga mos keladi. 
1-jadval va 5-shaklda ipni erkin uchining uzunligi 
bo’lgan hol uchun 
o’tkazilgan sonli tajribalarning natijalari keltirilgan. Bu yerda 
( ning keltirilgan 
qiymati). 5-shakldagi 1-3 egri chiziqlar 
keltirilgan qiymatlariga mos keladi. 
Ko’rinib turibdiki, tajriba natijalaridan parametrning keltirilgan qiymatlari ortganda ko’ndalang 
kesimlarni ortishi kelib chiqadi. 
Tajriba uchun mamlakatimizda, Xitoy Xalq Respublikasida, Germaniya va Turkiya 
davlatlarida ishlab chiqarilayotgan turli o’rilishli to’qimalar tanlab olindi: 1/3 sarja asosidagi 
murakkab to’qima o’rilishi; – 1/3 sarja o’rilishi; – polotno o’rilishi. Quyida 1/3 sarja asosida 
tuzilgan ikki qatlamli to’qima arqoq iplari: – 1. 41x2 teksli polestr tolali; – 2. 11 teksli polestr 
tolali; 
– 3. 24 teksli 30% polestr va 70% paxta tolasidan olingan (turli uzunliklarga ega tolali) 
oxorlangan iplar ustida olib borilgan tajriba sinovlari natijarini keltiramiz. 
1-jadval 
Ipni erkin qismi ko’ndalang kesimlarin ko’chishlarining keltirilgan qiymatlari 
100
(m) 
0 
0.5 
1 
1.5 
2 
2.5 
3.0 
 
0 
0.5026 
1.7917 
3.5859 
5.6666 
7.8776 
10.125 
0 
0.5529 
1.9709 
3.9445 
6.2333 
8.6553 
11.137 
0 
0.6031 
2.1503 
4.3031 
6.7999 
9.4531 
12.150 
Yuqoridagi (7) tenglikdan va 1-jadvalda keltirilgan sonli tajribalarning natijalaridan 
foydalanib 
parametrni aniqlash bo’yicha nazariy tadqiqotlar olib borish mumkin. Masalan, 1-
jadvalning birinchi ustunidagi ma’lumotlarga ko’ra 
va 
bo’lganda, 
qiymatni qabul qiladi. Ushbu qiymatlarni (7) tenglikka qo’yib taqqoslash va 
sifat jihatdan baholash tadqiqotlarini olib borish mumkin. 
Biroq 
parametr fizik kattalik, shuning uchun uning qiymatlarini baholash amaliyotda 
, 
kattaliklarning barcha qiymatlarini tajribadan olish zarur. 
z 
А 
x 
1 
 
2 
3 
5-shakl. Ipni erkin 
qismi ko’ndalang kesimlarini ko’chishi qiymatlari 

---

МАШИНАСОЗЛИК ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖУРНАЛИ
SCIENTIFIC AND TECHNICAL JOURNAL MACHINE BUILDING
№1, 2022 йил 
www.andmiedu.uz 
ISSN 2181-1539 
334 
Tajriba sinovlari natijalari. 1- va 2- jadvallarda oxorlangan va oxorlanmagan iplarning
egilishdagi bikrlik ko’rsatkich natijalari berilgan. 
2-jadval
Oxorlanmagan ipning egilishdagi bi
krlik ko’rsatkich natijalari
(ipning diametri, 
m, chiziqli zichligi 
, sinov namunasining maydoni 
)
T/R 
-
o’lchanayotgan 
naьmunaning 
qayrilishdagi 
o’rtacha
uzunligi, m 
L-egilgan 
lik uzunligi,m 
2
l
L
=
eM-sinov 
na’munasi 
ning umumiy 
ya’ni (40sm 
dagi ipning) 
og’irligi, mg 
M-
O’lchanayotgan 
kattalikdagi sinov
namunasining
og’irligi, mg/m
2