M. M. Mirxojaev Namangan muxandislik-texnologiya instituti dotsenti, t f. n. PhD
Download 438.02 Kb. Pdf ko'rish
|
|
The article developed an algorithm for estimating the flexural stiffness of suit threads, on
the basis of which the theory of displacement of the free sections of the thread according to the flexural stiffness of purl threads with different textile and fiber compositions was experimentally determined. The difference in the flexural virginity of bale and unbalanced yarn at manufacturing enterprises was determined. The developed method and the constructed algorithm make it possible to quickly assess the bending strength of suit threads. Ma’lumki, kostyum qotirma matolarining asosiy vazifalari jumlasiga uning maxsus qismlariga berilgan geometrik shakllarni uzoq muddat davomida ko’p marta takrorlanadigan yuklanishlarga bardoshliligini ta’minlash va avrani ortiqcha plastik deformatsiyalanishidan saqlash kiradi. Masalan, qotirma mato va avra materiallarining bir- biriga nisbatan ko’p plastik deformatsiyalanishi kostyum dizaynini buzilishiga – qotirma mato va avrani bir-birlariga nisbatan siljib ketishiga olib keladi. Kostyumda bu va shunga o’xshash yana bir qancha kamchiliklar uzoq muddat yuzaga kelmasligini ta’minlash uchun qotirma mato va avra materiallari ularni deformatsiyalanish qonuniyatlari inobatga olgan holda tanlanadi va qotirma mato materialining ijobiy xususiyatlarini orttirish uchun unga qo’shimcha ishlov berish maqsadida oxorlanadi yoki yelimlanadi. Oxorlash natijasi birinchi navbatda qotirma mato materialiga to’qish jarayonida berilgan texnol ogik xususiyatlar va to’qimadagi tanda va arqoq iplarning xossalari hamda oxorlash materialining sifatiga bog’liq bo’ladi. Tanda va arqoq iplarining xossalari o’z navbatida tolalarning tabiiy xususiyatlari, uzunligi, yigirish jarayonida berilgan texnologik xususiyatlarga bog’liq bo’ladi [1-10]. Iplar (tanda va arqoq iplari) va to’qimaning yuqorida ta’kidlangan va yana bir qancha xususiyatlarini (masalan, quyosh nuri va namlikka chidamliligi va b.) inobatga olgan holda o’zaro bir-biriga mos keladigan xossalarga ega avra va qotirma mato materiallarini tanlashda anchagina murakkabliklar yuzaga keladi [9, 10]. Iplarni buralish hamda egilishga qarshilik (bikrlik)lari cho’zilishga qarshiligiga nisbatan kichkina va shuning uchun ular tashqi kuch ta’sirida murakkab geometrik shakllarni egallay oladi. Bu holat iplar dinamikasiga oid tadqiqotlarni, masalan sterjenlar nazariyasidan ancha orqada qolishining asosiy sababidir. Iplar harakatining differentsial tenglamalari boshlang’ich, chegaraviy shartlar bilan birgalik da golonom va nogolonom bog’lanish shartlarini ham qanoatlantirish zarur [1, 3, 4, 6, 7, 11, 12]. Golonom va nogolonom bog’lanishlar deformatsiyalanish qonuniyati chiziqli bo’lgan iplarning differentsial tenglamalarini nochiziq bo’lib qolishiga olib keladi [3-6, 11]. Bu, o’z navbatida iplarni harakati differentsial tenglamalarini analitik yechish imkoniyatlarini МАШИНАСОЗЛИК ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖУРНАЛИ SCIENTIFIC AND TECHNICAL JOURNAL MACHINE BUILDING №1, 2022 йил www.andmiedu.uz ISSN 2181-1539 329 cheklaydi. SHu tufayli ko’pchilik tadqiqotlarda iplar faqat cho’zilishga qarshilik ko’rsata oladigan muhit deb qaraladi. Ayrim, tabiiy tolali ip larning asosiy ko’rsatkichlaridan biri ularni kalta tolalardan yigirilganligidir. Iplarni kalta tolalardan yigirilganligi ularning deformatsiyalanish qonuniyatiga kuchli ta’sir ko’rsatadi. SHu mavzuga yaqin tadqiqotlar biri [8] ishda olib borilgan. Bu yerda ingichka, kalta va egiluvchan sim tolalardan tashkil topgan kompozit materialining cho’zilish diagrammasi undagi simlarni joylashishi va deformatsion xususiyatlariga bog’liq bo’lishi asoslangan. Buning uchun kompozit material va undan sug’urib olingan simlarning xossalari taqqoslangan, hamda simlarni uzunligini kompozitning birgalikda deformatsiyanish qonuniga ta’siri baholangan. Iplarni ko’ndalang kesimlarini bir jinsli emasligini – u yerda xossalari bir-biridan farq qiladigan tolalarning ko’ndalang kesimlarini notekis joylashganligini ip materialining deformatsiyalanishi qonuniyatiga ta’sirlarini baholash oid tadqiqotlarni olib borishda [8-12] ishlarda keltirilgan usullardan foydalansa bo’ladi. [12] ishda egiluvchan simlarni burashdan hosil bo’lgan va kimyoviy birikma bilan qoplangan yumshoq hamda ingichka kabelni ko’ndalang kesimining bir jinsli emasligini materialning birgalikda deformtsiyalanish qonuniyatini aniqlash va baholash metodlari hamda o’tkazilgan tajribalarning natijalari keltirilgan. Ayrim [16] ishlarda tolali iplarning materialini deformatsiyalanishi qonuniyatiga iplarga buramlar berish usullarini materialning deformatsiyalanishi qonuniyatiga ta’sirini baholash usuli va bunday iplarda dinamik to’lqinlarni tarqalishi nazariyasi ishlab chiqilgan. Yuqoridagi taxlillarga asoslanib, kostyum qotirma matosini oxorlangan iplari (tanda va arqoq iplari) materiallarini egilishga bikrligini baholashning nazariy usulini keltiramiz. Odatda kostyum materiali asosan cho’zilish va egilish deformatsiyalariga qarshilik ko’rsata olishi kerak bo’ladi. SHuning uchun kostyum qotirma matolari materialining cho’zilish va egilishga mustahkamligi hamda kostyumga o’rnatilgan geometrik shaklni uzoq muddat saqlash qobiliyatini orttirish maqsadida materialga qo’shimcha ishlov beriladi. Ishlov berish kimyoviy eritmalar yordamida oxorlanadi. Qotirma mato va oxorlash uchun ishlatiladigan eritmaning materiallari avra materialining xususiyalaridan kelib chiqqan holda tanlanadi. CHunki kostyumning qotirma matolari unga berilg an boshlang’ich shakl – holatini uzoq vaqt saqlashi, kostyumni kiyish davomida ko’p marta takrorlanadigan (tsiklik) kuchlanishlarga bardosh berishi, plastik deformatsiyalanishga qarshiligi yuqori bo’lishi zarur. Kostyumni unga berilgan boshlang’ich shaklni saqlay olmasligi, masalan, old bo’lak bort qotirmasi dizayni buzilishi, plastik deformatsiyalar hosil bo’lishi kostyum sirtida turli notekisliklar paydo bo’lishiga (gofrlar hosil bo’lishiga) sabab bo’ladi. Kostyum sirtida turli notekisliklar paydo bo’lishiga asosiy sabab kostyumning avra va qotirma mato matolari materiallarining turli qonuniyatlar bo’yicha va turli miqdorlarga plastik deformatsiyalanishi natijasida yuzaga keladi. Yuqorida tahlil qilingan manbalarga asoslanib va kompozitsion materillar nazariyasidan kelib chiqqan holda yelimlangan kostyum qotirma matolari materialini matritsasi oxorlash qorishmasidan “armaturalari” esa qotirma matoning tanda va arqoq iplaridan iborat bo’lgan kompozit materil deb qarash mumkin. Bunday kompzitsion materialning mexanik xossalari uning tarkibidagi matritsa va barcha “armatura”larning xossalari va ularni matritsa ichida joylashishi qonuniyatlari (geometriyasi) orqali baholanadi. Quyida tanlab olingan qotirma matodan oxorlashdan oldin va keyin ajratib olingan tanda va arqoq iplarini egilishga bikrligini aniqlashning nazariy usulini asoslash va olingan natijalarni tajriba natijalari bilan taqqoslash bo’yicha bajarilgan izlanishlar xulosalarini keltiramiz. Oddiy – oxorlanmagan ipning ko’ndalang kesimi har doim ham tutash muhit bo’lavermaydi. Uning ko’ndalang kesimidagi tolalarni oraliqlarida bo’shliqlar saqlanib qolgan МАШИНАСОЗЛИК ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖУРНАЛИ SCIENTIFIC AND TECHNICAL JOURNAL MACHINE BUILDING №1, 2022 йил www.andmiedu.uz ISSN 2181-1539 330 bo’ladi. Buning natijasida ipga tashqi kuchlar ta’sir etganda undagi tolalar bir-birlariga nisbatan siljib ketishi va ularni ipni uzunligi bo’ylab joylashgan joylari o’zgarib qolishi mumkin. Oxorlangan ip bo’lagi ko’ndalang kesimlaridagi bo’shliqlari qorishma bilan to’ldirilgan tutash muhit – kompozit materialga aylanadi. Bunday ipga tashqi kuchlar ta’sir etganda uning ko’ndalang kesimlaridagi tolalar bir-birlariga nisbatan siljimaydi. Sanoatda kostyumning qotirma mato va avra materiallari ularni egilishga bikrligini portativ qurilma yordamida sinash va natijalarni normativ ko’rsatkichlar bilan taqqoslash orqali tanlanadi. Bunday, sanoatda mavjud quril mani takomillashtirish bo’yicha olib borilgan tadqiqotlarning natijalari [14, 15] ishlarda keltirilgan. Qotirma mato iplarini egilishga bikrligini baholash algoritmi. Faraz qilaylik, vaqtni qiymatlaridan birida ipning erkin qismi portativ qurilma stoli ustida 1-shaklda ifodalanidek qilib joylashtirilgan tekisligida kichik masofaga egilgan va gorizontal yo’nalishdagi harakati to’xtatilgan bo’lsin. Xususiy og’irlik kuchining egilgan ipning istalgan nuqtasiga o’tkazilgan urinma o’qga proektsiyasi Download 438.02 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|