M. N. Musayev 2023yil

1.Tovush o'tkazmaydigan materiallar, ularning vazifasi, turlari

Hozirgi kunda shahar va boshqa aholi yashaydigan joylarda shovqin darajasi ortib bormoqda. Sershovqinlik inson asab sistemasining kasallanishiga olib keladi. Shovqinlarning inson organizmiga zararini kamaytirish asosiy sotsial masalalardan hisoblanadi. Inson qulogM 16- 20000 Hz chastotali tovushlarni qabul qiladi, 1500-3000 Hz chastotali tovushlar esa hayajon bilan eshitiladi. Havodagi shovqinlar asosan shamolning turli predmetlarga urilishidan hosil boMadi. Hosil boMgan shovqin binolar to‘siq konstruksiyalariga urilib, xona ichida turli chastotadagi shovqinlarni vujudga keltiradi. Shovqin xonalardagi devor qoplamalari va boshqa predmetga yutiladi yoki qaytariladi. Zarbiy shovqinlar to‘siq konstruksiyalarida tebranish, titratish, zarb bilan urilish (kuchli shamol ta’sirida) va shu kabilar ta’sirida hosil boMadi va tarqaladi. Tovush bosimi darajasi — shovqinlarning ruxsat etilgan darajasini bildiradi va «Qurilish me’yorlari va qoidalari» da (QMQ) belgilanadi. Tovush bosimi turli chastotalarda detsibellarda (dB) oMchanadi. QMQ da ruxsat etilgan shovqin darajasi quyidagicha: odamlar gaplashishi zarur boMgan ishlab chiqarish xonalarida 80-85 dB, ma’muriy binolarda 38-71 dB, kasalxona va dam olish uylarida 13-51 dB. Qurilish buyumlari akustik xossalari tovush yutish koeffitsiyentining o‘rtacha arifmetik miqdori bilan ifodalanadi.

Akustika materiallari —tovush yutuvchi va qaytaruvchi materiallar.Akustika materiallarining tovush yutuvchanligi ulardagi gʻovaklarning yirik-maydaligiga va tutash-tutashmasligiga bogʻliq. Gʻovak betonlar, koʻp qatlamli gips tax-talar, akustik suvoq (gʻovak toʻldirgich va bogʻlovchi asosida tayyorlangan qorishma), mineral paxta va undan ishlangan na-mat, yogʻoch qipigʻidan va asbest-kartondan tayyorlangan taxtalar, qamish va somon taxtalar Akustika materiallari hisoblanadi. Bu materiallar sukunat talab etiladigan xona devorlariga va sanoat uskunalari tagiga qoʻyishda ishlatiladi.
Bunday materiallar, taxminan yigirma turdagini qayd qilinishi mumkin, va eng yaxshi mos keladi devorlar uchun nima izolyatsiya aniqlashga harakat. Chunki faqat tovush yutuvchi materiallar, eng sifatli va eng mashhur variantlari e'tibor.Xususiyatlari Shovqinning tarqalishini oldini olish uchun ovoz yalıtım materiali keng qo'llaniladi. Nisbatan kichik qalinligi bilan, hatto etarlicha qalin pech devorlariga qaraganda hajmni kamaytirishni ta'minlash samaraliroqdir. Izolyatsiya ko'pincha qurilish vaqtida emas, balki ilgari qilingan dizayn xatolarini tuzatish paytida ham zarur bo'lganligi sababli. Ishlab chiqaruvchilar turli xil ovoz o'tkazmaydigan turlarini taklif qilishadi. Shu munosabat bilan, tanlashda juda ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'ling, chunki u yoki bu masalaning samaradorligi boshqacha. Ovoz o'tkazmaydigan joy kichik qalinlikka ega, shuning uchun uni ishlatish foydalanish mumkin bo'lgan joyni tejash imkonini beradi, bu ish bino ichida amalga oshirilsa, ayniqsa muhimdir. Shu bilan birga, agar devorning har bir tomonida 5 sm ovoz o'tkazmaydigan panellar ishlatilsa, unda kamida 10 sm foydalanish mumkin bo'lgan joy aslida yo'qoladi. Bunday katta yo'qotishlar har doim ham maqbul emas, shuning uchun ishlab chiqaruvchilar turli parametrlarga ega bo'lgan bir qator materiallarni taklif qilishadi. Ovoz izolatsiyasi 5 santimetr yoki undan ko'p bo'lishi mumkin yoki qalinligi bir necha millimetr bo'lishi mumkin.
Ovoz o'tkazmaydigan materiallar, rulonlarni yoki plitalarni mahkamlash orqali o'rnatishni o'z ichiga oladi, ayniqsa ehtiyotkorlik bilan mahkamlashni talab qiladi. Haqiqat shundaki, agar material tirqishlar bilan yotqizilgan bo'lsa, u orqali ovoz o'tadi. Natijada, ovoz o'tkazmaydigan material 100% ishlay olmaydi. Izolyatsiya qiluvchi materiallarning elementlarini ulash uchun turli xil yordamchi qurilmalardan foydalanish mumkin. Buning uchun odatda mustahkamlangan lenta, maxsus mastiklar yoki elim ishlatiladi. Ovoz o'tkazmaydigan materiallardan foydalanishning asosiy afzalligi xonani devorlardan tashqarida tovushning kirib kelishidan butunlay uzib qo'yish imkoniyatini ta'minlashdir. Bundan tashqari, ko'plab turdagi ovoz o'tkazmaydigan materiallar ham izolyatsiyani ta'minlaydi.
Ovozning havoda ham, tebranish orqali ham tarqalishini oldini olishga qodir shovqinni yutuvchi materiallar. Qaysi tovush manbai ustunligiga qarab, tegishli ovoz o'tkazmaydigan material ishlatiladi.
Qanday ovoz o'tkazmaydigan materialdan foydalanish kerak?
Bir yoki boshqa materialning foydasiga tanlashda, erishish kerak bo'lgan maqsad bog'liq. Umuman olganda, quyidagi ovoz o'tkazmaydigan turlari qo'llaniladi: